تاسې د وېبسایټ داسې بڼه ګورئ چې یوازې متن لري او لږ انټرنېټ کاروي. که غواړئ عکسونه او ویډیوګانې وګورئ، نو د وېبسایټ اصلي (لومړنۍ) بڼې ته ورشئ.
د وېبسایټ اصلي بڼې ته مې وروله
د وېبسایټ دې بڼې په اړه چې ډېر انټرنېټ نه مصرفوي نور معلومات دلته موندلای شئ.
"د امریکا، افغان پوځ او طالبانو جنګي جرمونه به څېړو"
- Author, سمیع الله موسیزی
- دنده, بي بي سي، لندن
په افغانستان کې د جنګي او انسانی ضد جرمونو د څېړلو په اړه د رسمي غوښتن لیک په مناسبت د جرمونو د نړیوالې محکمې څارنوالې فاتو بن سودا په تازه څرګندونو کې ویلي د عدالت منګولو ته د شکمنو کسانو د سپارلو لپاره دې کوټلي ګامونه واخیستل شي.
دې دا څرګندونې تېره ورځ له محکمې د رسمي اجازې د غوښتلو پر مهال وکړې.
نوموړې د نومبر پر څلورمه هم د نړیوالې جنايي محکمې یا ای سي سي له قاضیانو وغوښتل چې په افغانستان کې د جنګي جرمونو په اړه د رسمي پلټنې اجازه ور کړي.
د انساني حقونو څارډله وايي، د څارنوالې غوښتنلیک دا وښوده چې افغانستان کې د هغو جنګي جرمونو پلټنه نه شوې او نه کېږي چې طالبان او بهرني ځواکونه پر تورن دي.
دا وايي د هغو شواهد له مخې چې دي تر لاسه کړي که اجازه ور کړل شي د نړیوالې جنايي محکمې له قاضیانو به وغواړم چې هغه کسان جلب کړي او یایې د نیولو امر وکړي چې تر ټولو ډیر مسوول دي:
"دې ته دې نه کتل کیږي چې دغه کسان چې د افغانستان په تړاو یې ناوړه جرمونه کړي څوک دي".
مېرمن بن سودا وايي د هغو جرمونو څېړنه به وکړي چې په افغان جګړه کې ښکیلو خواوو کړي دي.
"هغه جنګي او بشریت ضد جرمونه به څېړو چې طالبانو او د هغوی ملاتړې شبکې حقانې ډلې کړي ، هغه جنګي جرمونه به څېړو چې افغان ځواکونو په تېره ملي امنیت او پولیسو کړي".
د نوموړې په خبره، هغه جنګي جرمونه به هم څېړي چې امریکايي ځواکونو په تېره سی ای اې په افغانستان کې د ننه په پټو زندانونو او د افغانستان په تړاو په نورو هېوادونو کې کړي دي.
د هغې د څرګندونو له مخې هغه جرمونه به څېړې چې د ۲۰۰۳ د مۍ میاشتې له لومړۍ نیټې را په دیخوا شوي ، خو هغه جرمونه هم له نظر نه شی غورځولی چې د ۲۰۰۲ کال د جولای میاشتې له لومړۍ را وروسته شوي دي.
افغانستان په ۲۰۰۳ کال کې د روم تړون او د جرمونو نړېوالې محکمې غړیتوب تر لاسه کړی.
نوموړې د جګړې له قربانیانو هم غوښتي چې په څېړنو کې له دوی سره مرسته وکړي.
مېرمن بن سودا وايي قربانیانو او یا د هغوی استازو ته د خپلو څېړنو په اړه خبر ورکوي او دوی د راتلونکي کال د جنورۍ میاشتې تر ۳۱ نیټې خپل شکایتونه د نړیوالې محکمې قاضیانو ته سپارلی شي.
په افغانستان کې په روانه جګړه کې د جنګي جرمونو رپوټونه ورکړل شوي او ملکي وګړو ته د سر درانه زیانونه اوښتي دي.
په افغانستان کې د ملګرو ملتونو استازولۍ یوناما د معلوماتو له مخې تېر کال د ملکي وګړو د مرګې ژوبلې ډیره برخه د دولت ضد وسله والو پر غاړه وه.
د یوناما د شمیرو له مخې د ملکي وګړو د مرګ ژوبلې یو شپیته سلنه د وسله والو چې ډیره برخه یې طالبان دي، ۲۴ سلنه د دولت پلوو ځواکونو پر غاړه ده ، او لس سلنه یې د ښکیلو له خواوو په جګړه کې وژل شوي دي.
د انساني حقونو څارډله څه وايي؟
د انساني حقونو څارډله د بن سودا په څرګندونو پسې په یوه رپوټ کې وايي، له دریو لسیزو ډېر وخت کېږي چې افغانستان د بدو او بوږنوونکو پېښو نندارتون دی.
که څه هم افغان حکومت وخت ناوخت څېړنې کړې، خو بې پرې نه دي او پلټونکو ته د خپلواکو پلټنو چانس نشته.
له ۲۰۱۱ کال راهیسې د شکنجې لسګونه پېښې شوې، خو یواځې یوه څېړل شوې ده.
ځینې هغه کسان چې ناوړه چلند یې له خلکو سره کړی، لا هم په واک کې پاتې دي.
د دې ادارې په خبره، د څارنوالې غوښتنلیک دا وښوده چې افغانستان کې د هغو جنګي جرمونو پلټنه نه شوې او نه کېږي چې طالبان او بهرني ځواکونه پر تورن دي.
دا غوښتنلیک له دې پلوه هم لومړنی دی چې د امریکايي ځواکونو او سي ای اې د ناوړه چارو پلټل غواړي.
دا اداره وايي، چې دوی او نورې ادارې داسې سندونه لري چې پر ۲۰۰۱ لومړي کال پر افغانستان د امریکا په یرغل او د طالبانو له پرځېدو وروسته له بندیانو سره ناوړه چلند ښيي.
د انساني حقونو څار ډلې پر ۲۰۰۴ کال ډېر داې سندونه وموندل چې ښيي امریکايي ځواکونه بندیان شکنجه کوي او نور ډول ډول ناوړه چلند ور سره کوي.