پوتین چگونه میلیاردرهای روسیه را در جریان جنگ به حاشیه رانده است؟

شمار میلیاردرهای روسیه از زمان شروع جنگ با اوکراین به بالاترین تعداد رسیده است. اما در ۲۵ سالی که ولادیمیر پوتین قدرت را در اختیار داشته، ثروتمندان و قدرتمندان روسیه - که به‌عنوان اولیگارش‌ها شناخته می‌شوند - تقریباً تمام نفوذ سیاسی خود را از دست داده‌اند.

این خبر خوبی برای رئیس جمهور روسیه است. تحریم‌های غرب نتوانسته ثروتمندان را به مخالفان او تبدیل کند، اما در عوض سیاست‌های چماق و زردک آقای پوتین، آنها را به حامیان خاموش تبدیل کرده است.

اولگ تینکوف، میلیاردر سابق بانک‌داری، دقیقاً می‌داند که چماق‌ها چگونه کار می‌کنند.

یک روز پس از آنکه او در یک پست اینستاگرامی از جنگ به عنوان «دیوانگی» انتقاد کرد، کاخ کرملین با مدیران ارشدش تماس گرفت. به آنها گفته شد که بانک تینکوف، دومین بانک بزرگ روسیه در آن زمان، ملی خواهد شد، مگر اینکه تمام روابط با بنیانگذار آن قطع شود.

تینکوف به نیویارک تایمز گفت: «من نمی‌توانستم در مورد قیمت بحث کنم. مثل یک گروگان بود - شما چیزی را که به شما پیشنهاد می‌شود، می‌پذیرید. من نمی‌توانستم مذاکره کنم.»

ظرف یک هفته، شرکتی مرتبط با ولادیمیر پوتانین - پنجمین تاجر ثروتمند فعلی روسیه که نیکل مورد نیاز موتورهای جت جنگنده را تأمین می‌کند - اعلام کرد که در حال خرید بانک است.

به گفته تینکوف، این بانک تنها به ۳ درصد ارزش واقعی خود فروخته شد. آقای تنکوف نهایتا حدود ۹ میلیارد دالر (۶.۵ میلیارد پوند) از ثروت خود را از دست داد و روسیه را ترک کرد.

وضعیت کنونی در روسیه بسیار متفاوت از دوران پیش از رئیس جمهور شدن ولادیمیر پوتین است.

در سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، برخی از روس‌ها با تصاحب شرکت‌های عظیمی که قبلاً متعلق به دولت بودند و با سوءاستفاده از فرصت‌های سرمایه‌داری نوپای کشورشان، به طرز شگفت‌انگیزی ثروتمند شدند.

ثروت تازه به دست آمده آنها در دوره‌ آشفتگی سیاسی، نفوذ و قدرت را برای آنها به ارمغان آورد و به‌عنوان اولیگارش شناخته شدند.

بوریس برزوفسکی، قدرتمندترین اولیگارش روسیه، ادعا کرده بود که زمینه صعود پوتین به ریاست جمهوری در سال ۲۰۰۰ را فراهم کرده است و سال‌ها بعد به خاطر این کار خود طلب بخشش کرد: او در سال ۲۰۱۲ نوشت: «من در او، مستبد حریص و غاصب آینده، مردی که آزادی را پایمال کند و توسعه روسیه را متوقف کند، نمی‌بینم.»

برزوفسکی ممکن است در نقش خود اغراق کرده باشد، اما اولیگارش‌های روسیه مطمئناً قادر به اعمال نفوذ در بالاترین سطوح قدرت بودند.

با گذشت بیش از یک سال از این عذرخواهی برزوفسکی، جسدش در شرایط مرموزی در تبعید در بریتانیا پیدا شد. تا آن زمان، اولیگارشی روسیه نیز کاملاً و واقعاً مرده بود.

وقتی پوتین چند ساعت پس از صدور دستور حمله تمام‌عیار به اوکراین در ۲۴ فبروری ۲۰۲۲ ثروتمندترین‌ افراد روسیه را به کرملین فراخواند، این افراد با آنکه می‌دانستند به زودی ضربه بزرگی به ثروتشان وارد می‌شود، کار زیادی از دستشان برنمی‌آمد تا اعتراض کنند.

آقای پوتین به این ثروتمندان گفت: «امیدوارم در این شرایط جدید، به همان خوبی و مؤثریت با هم همکاری کنیم.»

یکی از خبرنگاران حاضر در جلسه، میلیاردرهای حاضر را «رنگ‌پریده و بی‌خواب» توصیف کرد.

شرایط تا پیش از حمله روسیه به اوکراین برای میلیاردرهای روسی و همچنین پیامدهای فوری آن بسیار بد بود.

به گزارش مجله فوربس، در سال منتهی به اپریل ۲۰۲۲، تعداد میلیاردهای روسیه به دلیل جنگ، تحریم‌ها و تضعیف روبل از ۱۱۷ به ۸۳ نفر کاهش یافت. آنان در مجموع ۲۶۳ میلیارد دالر - یا به طور متوسط هرکدام ​​۲۷ درصد از ثروت خود را- از دست دادند.

اما سال‌های بعد نشان داد که آنان مزایای عظیمی از عضویت در اقتصاد جنگی پوتین به دست خواهند آورد.

هزینه‌های هنگفت جنگ، رشد اقتصادی بیش از ۴ درصد در سال را برای روسیه در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ رقم زد. این رشد حتی برای آن دسته از افراد فوق‌العاده ثروتمند روسیه که میلیاردها دالر مستقیماً از قراردادهای دفاعی درآمد نداشتند هم خوب بود.

جیاکومو توگنینی، از تیم ثروت فوربس، می‌گوید در سال ۲۰۲۴بیش از نیمی از میلیاردرهای روسیه یا در تأمین تجهیزات نظامی نقش داشتند یا از این تهاجم سود بردند.

او به بی‌بی‌سی گفت: «این حتی شامل کسانی که مستقیماً درگیر نیستند، اما به نوعی به رابطه با کرملین نیاز دارند، نمی‌شود. و فکر می‌کنم منصفانه است که بگوییم هر کسی که در روسیه کسب و کاری را اداره می‌کند، نیاز دارد که با دولت رابطه داشته باشد.»

فهرست امسال فوربس (۲۰۲۵) نشان می‌دهد که روسیه بالاترین تعداد میلیاردرها - ۱۴۰ نفر - را دارد. مجموع دارایی آنها (۵۸۰ میلیارد دالر) تنها ۳ میلیارد دالر کمتر از بالاترین رکورد ثبت شده در سال قبل از تهاجم این کشور به اوکراین است.

ولادیمیر پوتین در حالی که به افراد وفادار به خود اجازه می‌دهد سود ببرند، مرتب کسانی را که از خط عبور کرده‌اند، مجازات کرده است.

روس‌ها به خوبی به یاد دارند که چه اتفاقی برای میخائیل خودورکوفسکی، غول نفتی، افتاد. او که زمانی ثروتمندترین مرد روسیه بود، پس از تأسیس یک سازمان طرفدار دموکراسی در سال ۲۰۰۱ میلادی به مدت ۱۰ سال زندانی شد.

از زمان تهاجم روسیه به اوکراین، تقریباً تمام ابرثروتمندان این کشور سکوت کرده‌اند و معدود کسانی که علناً با آن مخالفت کرده‌اند، مجبور به ترک کشور و بخش بزرگی از ثروت خود شده‌اند.

ثروتمندان روسیه نقش کلیدی آشکاری در کارزار جنگی پوتین ایفا می‌کنند و بسیاری از آنها، از جمله ۳۷ تاجری که در ۲۴ فبروری ۲۰۲۲ به کرملین احضار شدند، هدف تحریم‌های غرب قرار گرفته‌اند.

اما اگر هدف غرب این باشد که آنها را فقیرتر کرده و علیه کرملین بشوراند، با توجه به افزایش پیوسته ثروت آنان و عدم مخالفت میلیاردرهای روسی، در رسیدن به این هدف شکست خورده است.

در عین حال، اگر احتمالا هر یک از آنها به پیوستن به غرب با میلیاردها دالر ثروت‌شان فکر می‌کرد، تحریم‌ها این کار را غیرممکن کرده است.

الکساندر کولیاندر از مرکز تحلیل سیاست اروپا (CEPA) می‌گوید: «غرب تمام تلاش خود را به کار برد تا مطمئن شود میلیاردرهای روسی دور پرچم جمع می‌شوند.»

الکساندر کولیاندر از مرکز تحلیل سیاست اروپا (CEPA) می‌گوید: «غرب تمام تلاش خود را کرد تا میلیاردرهای روسی را با خود همراه کند.»

او به بی‌بی‌سی گفت: «مطلقاً هیچ برنامه، ایده و مسیر مشخصی برای خروج هیچ‌یک از آنها وجود نداشت. دارایی‌های آنان تحریم، حساب‌های‌شان مسدود و اموال‌شان توقیف شد. همه این‌ها عملا به پوتین کمک کرد تا میلیاردرها را همراه با دارایی‌ها و پول‌شان بسیج کند و از آن برای حمایت از اقتصاد جنگی روسیه استفاده کند.»

خروج شرکت‌های خارجی پس از حمله به اوکراین، خلائی بوجود آورد که به سرعت توسط تاجران دوستدار کرملین که اجازه داشتند دارایی‌های بسیار پرسود را با قیمت ارزان خریداری کنند، پر شد.

الکساندرا پروکوپنکو از مرکز کارنگی روسیه اوراسیا استدلال می‌کند که این وضعیت «ارتشی جدید از وفاداران بانفوذ و فعال» بوجود آورد.

او می‌‌افزاید: «رفاه آنان در آینده به ادامه رویارویی بین روسیه و غرب بستگی دارد» و بدترین ترس آنها بازگشت مالک قبلی [شرکت‌های غربی] است.

به گفته جیاکومو توگنینی، تنها در سال ۲۰۲۴ میلادی ۱۱ میلیاردر جدید در روسیه ظهور کردند.

رهبر روسیه علیرغم جنگ و تحریم‌های غرب - و از برخی جهات به دلیل همین تحریم‌ها - کنترل قاطع خود را بر محرک‌های کلیدی کشور حفظ کرده است.