مذاکرات بین‌الافغانی؛ بحث‌های داغ نشست صلح افغانستان چه خواهد بود؟

روز شنبه ۲۲ سنبله/شهریور مراسم افتتاحیه نشست صلح افغانستان برگزار شد. قرار بود گفت‌وگوهای بین‌الافغانی ده روز پس از امضای توافقنامه صلح طالبان و آمریکا آغاز شود؛ سندی که به تاریخ دهم حوت/اسفند سال گذشته امضا شد. اما رهایی زندانیان طالبان؛ پیش‌شرط طالبان برای آغاز این گفت‌وگوها، این روند را بیش از هفت ماه با تاخیر رو به رو کرد.

تبادله پنج هزار زندانی طالبان با یک هزار زندانی دولت از مواد اصلی سند صلح طالبان و آمریکا بود و قرار بود این کار هم در ده روز به انجام برسد اما عملی شدن آن به دلیل مخالفت‌های حکومت افغانستان ماه‌ها را در برگرفت اما سرانجام تکمیل شد.

گفت‌وگوهای صلح طالبان با آمریکا نیز حدود هجده ماه را در برگفت تا سرانجام به امضای این سند انجامید، به نظر می‌رسد بحث‌های اختلافی میان دولت و طالبان نیز به این زودی‌ها قابل حل نباشد.

در چند ماه گذشته جسته و گریخته طرفین بارها موضوعاتی را که نقاط اختلافی‌شان را برجسته می‌سازد، تکرار کرده و قرار است بر سر حل این موضوعات هیات‌های دو طرف گفت‌وگوها را سر از روز دوشنبه آغاز کنند.

امارت یا جمهوریت؟

مهمترین بحثی که بارها از سوی مقام‌های حکومتی مطرح شده بحث نظام آینده در افغانستان است. مقام‌های حکومت بارها به حفظ نظام جمهوریت تاکید کرده‌اند.

محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان پیش از این بارها حتی در کارزارهای انتخاباتی خود تاکید کرده که حاضر نیست در گفت‌وگوهای صلح بر سر جمهوریت معامله کند.

حکومت همچنین بارها گفت که امارت طالبان دیگر قابل برگشت نیست. آنچه که به نظر می‌رسد بسیاری از اعضای جامعه جهانی نیز حامی آن هستند.

در قطعنامه‌ای که شورای امنیت سازمان ملل متحد در حمایت از توافقنامه صلح آمریکا و طالبان منتشر کرده بود، آمده که "این نهاد امارت اسلامی افغانستان را به رسمیت نمی‌شناسد و شورای امنیت سازمان ملل متحد از بازگشت امارت اسلامی حمایت نمی‌کند."

زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه آمریکا برای صلح افغانستان نیز پیش از این گفته بود که روی کار آمدن امارت اسلامی برای آمریکا قابل قبول نیست و آنها طرفدار حکومتی هستند که مطابق مذاکره و گفتمان به میان آید.

عباس استانکزی، از مذاکره کنندگان ارشد طالبان سال گذشته در مورد قبول روند دموکراتیک از سوی طالبان گفته بود: "نمی‌توانم چیزی بگویم... انواع مختلفی از حکومت‌ها در افغانستان آزمایش شدند. بعضی از مردم دستگاه امارتی را می‌خواهند بعضی‌ها ریاست جمهوری... هر سیستمی که اکثریت مردم در آن مشمول باشند و در گفت‌وگوها طرفدار داشت، طالبان قبول خواهند کرد."

اما در آخرین پیام هبت الله آخوند زاده، رهبر گروه طالبان که حدود دو ماه پیش منتشر شده بود، با اشاره به گفت‌وگوهای صلح گفته شده بود، این گروه به آستانه حاکمیت نظام اسلامی در افغانستان رسیده است.

جعفر مهدوی، دبیر کل حزب ملت می‌گوید که آجندای هر دو طرف در گفت‌وگوهای صلح بسیار "سفت و سخت" خواهد بود.

به گفته او، در قدم نخست دولت احتمالا بر آتش بس سراسری تاکید خواهد کرد و طالبان روی تغییر نظام و حاکمیت نظام سیاسی مبتنی بر شریعت بحث خواهند کرد که از مجرای تغییر حکومت و روی کار آمدن حکومت موقت امکان پذیر خواهد بود.

به باور او، "بدون اجماع منطقه‌ای و فشار جامعه جهانی به خصوص آمریکا رسیدن به نقطه مشترک برای هر دو طرف اگر غیر ممکن نباشد، بسیار دشوار خواهد بود."

جامعه جهانی نیز از جمله اتحادیه اروپا و آمریکا نیز اعلام کرده است آینده کمک‌های مادی و سیاسی آنها به افغانستان وابسته به دستاوردهای گفت‌وگوهای صلح خواهد بود.

قانون اساسی افغانستان

طالبان حدود دو سال پیش در یک نشست در مسکو گفته بودند که برای این گروه قانون اساسی کنونی افغانستان اعتبار ندارد و این سند از سوی کشورهای غربی بر مردم این کشور تحمیل شده است و باید این قانون با معیارهای اسلامی و ارزش‌های افغانی پس از خروج نیروهای خارجی تدوین شود.

در اواخر سال ۱۳۹۶ ، محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان نقشه راهی را برای صلح در نشست پروسه کابل اعلام کرد.

او در این نقشه راه اعلام کرد که حاضر است بدون هیچ پیش‌شرطی با طالبان گفت‌وگوهای صلح را آغاز کند در حالی که پیش از این رهبران افغانستان بر قبول قانون اساسی از سوی این گروه به عنوان یک پیش‌شرط برای صلح تاکید داشتند.

آقای غنی در این نقشه راه گفت که حاضر است تعدیل قانون اساسی را مطابق احکام آن بپذیرد اما بر تامین حقوق و مکلفیت‌های اتباع به ویژه زنان تاکید کرد.

رئیس جمهوری افغانستان بارها تاکید کرده که در گفت‌وگوهای صلح دستاوردهای سالهای گذشته و حقوق و آزادی‌های شهروندان به خصوص زنان خطوط سرخی هستند که از آنها نخواهند گذشت.

حقوق زنان

زنان در سالهای حاکمیت طالبان از بسیاری از حقوق‌شان محروم بودند حق تحصیل و کار را نداشتند، حتی نمی‌توانستند به تنهایی گشت و گذار کنند و مکلف به پوشیدن حجاب اجباری (چادری) بودند.

از زمان مطرح شدن صلح با طالبان، بازگشت این گروه نگرانی‌های زیادی را برای زنان به میان آورده که مبادا بار دیگر از حقوق و آزادی‌های‌شان محروم شوند.

زنان بارها این نگرانی خود را مطرح کردند. به تازگی کمیسیون حقوق بشر، جامعه مدنی و امور زنان مجلس نمایندگان و گروه پارلمانی زنان افغانستان نامه‌ای را به کنگره آمریکا فرستادند و گفتند که از روند صلح نگران هستند.

آنها تاکید کردند که توافق با طالبان نباید به قیمت از دست دادن هیچ یک از ارزش‌های حقوق بشر، حقوق زنان، آزادی بیان، حقوق اقلیت‌ها ومشارکت های سیاسی و مدنی همه اقشار جامعه تمام شود.

طالبان اما اکنون تاکید دارند که آنها علیه حقوق زنان نیستند و از حقوق آنها با ملاحظاتی مثل "مطالبق ارزش‌های اسلامی" یاد می‌کنند.

در پیام عید فطر رهبر طالبان نیز در پاسخ به نگرانی شماری از نظام آینده این گروه پس از پایان جنگ، گفته بود او اطمینان می‌دهد که که در این نظام پالیسی انحصار طلبانه وجود ندارد و حقوق همه اعم از زن و مرد تامین خواهد شد اما او بر رعایت شریعت اسلام در این نظام تاکید کرده بود.

آزادی بیان و رسانه‌ها

در چند سال گذشته بارها خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها هدف حملات مخالفان مسلح قرار گرفتند. طالبان مسئولیت شماری از آنها را به عهده گرفته است.

اگرچه مقام‌های حکومتی می‌گویند در گفت‌وگوهای صلح آزادی بیان و رسانه‌ها معامله نمی‌شود اما فعالان این عرصه نیز نگران از دست دادن دستاوردهای‌شان با بازگشت طالبان اند.

نهاد نی، حمایت کننده رسانه‌های آزاد افغانستان به تازگی وضعیت دسترسی به اطلاعات را در افغانستان بحرانی خواند.

مسئولین این نهاد ادعا کردند که ممکن در پشت پرده این وضعیت یکی از سناریوها، تلاش حلقاتی در حکومت برای خشنود ساختن طالبان و راضی کردن آنها در گفت‌وگوهای صلح باشد.

آتش بس و سرنوشت ارتش افغانستان و جنگجویان طالبان

حدود یک و نیم سال پیش گزارش‌هایی از خواست طالبان برای منحل شدن ارتش افغانستان پس از به میان آمدن صلح در شماری از رسانه‌های افغانستان منتشر شد، چیزی که بعدتر این گروه گفت هدفشان تغییر وظایف ارتش بوده نه منحل کردن آن.

آن زمان سرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری نیز در نشستی گفت که طالبان در تلاش تضعیف روحیه سربازان افغانستان هستند و "آرزوی انحلال ارتش افغانستان را با خود به گور خواهند برد"

آنطرف میدان جنگ سرنوشت جنگجویان طالبان نیز مبهم است.

گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی افغانستان نیز یک بار در پیشنهادی که برای صلح با طالبان به حکومت کرده بود، از دولت خواسته بود که هزینه نیروهای نظامی این گروه چون پرداخت حقوق به آنها را به گردن بگیرد.

بی سرنوشت ماندن جنگجویان طالبان ازدلایلی است که شماری به این باورند که به همین اساس طالبان طرح آتش بس را پیش از رسیدن به نتایج گفت‌وگوهای صلح نمی‌پذیرد.

آتش بس نیز از موضوعات جنجالی در گفت‌وگوهای صلح خواهد بود. موضوعی که حکومت وهمکاران بین‌المللی اش حتی پیش از آغاز گفت‌وگوها خواهان آن شده اما طالبان بارها گفته در این مورد در جریان گفت‌وگوها تصمیم گرفته خواهد شد.

ظاهر عظیمی از کارشناسان نظامی می‌گوید که سرنوشت قوای امنیتی افغانستان از دشوارترین موضوعات مورد بحث در گفت‌وگوهای صلح خواهد بود.

به باور او، ممکن طالبان بحث ادغام نیروهای خود و نیروهای امنیتی را آنهم به گونه‌ای که در توازن، حضورشان حفظ شود، مطرح کنند.

آقای عظمیمی همچنین می‌گوید برای حکومت بحث جمهوری و نیروهای امنیتی قابل بحث نخواهد بود اما طالبان با دست بالا در گفت‌وگوها حضور خواهند داشت زیرا تاکنون هر امتیازی که خواستند به دست آوردند.