Muxuu yahay hubka Soomaaliya uga yimaada Iran ee aan caalamku ogayn?

Sida laga soo xigtay Hay'ad cilmi baaris ah oo fadhigeedu yahay magaalada Geneva ee dalka Switzerland, hubka ay Iran siiso xulafadooda Xuutiyiinta Yemen ayaa si qarsoodi ah loogu soo gudbiyaa gacanka Cadmeed si ay u soo gaaraan Soomaaliya halkaasoo Al-Shabaab oo xiriir la leh Al-Qacida ay kula dagaalamayaan dowladda taagta daran ee ka jirta Soomaaliya.

Shirkaddan Global Initiative ee ka dhanka ah dambiyada abaabulan ee xuduudaha ka gudba ayaa sheegtay in daraasaddoodu ay ku saleysan tahay xog laga helay in ka badan 400 oo hub ah oo laga diiwaan geliyay 13 goobood oo ku yaalla Soomaaliya muddo siddeed bilood ah iyo agab laga soo aruuriyay 13 doomood oo ah nooca yar yar ee fud fudud.

Waa cilmi-baaristii ugu horreysay ee si guud loo helo oo lagu sameeyo baaxadda hubka sharci-darrada ah ee Yemen laga soo galiyo dalalka ku yaalla Geeska Afrika.

"Hubka ka yimaada ee ka ganacsiga hubka ee Iran iyo Yemen ayaa ka soo gala Soomaaliya dhankaas," ayaa lagu yidhi daraasadda oo la soo saaray Arbacadii.

"Iran waxay si isdaba joog ah u beenisay inay wax lug ah ku leedahay ka ganacsiga hubka ee Xuutiyiinta. Si kastaba ha ahaatee, caddaymo hor leh ayaa tilmaamaya sahayda ay bixiso dawladda Iran."

Maxaa loo cusbooneysiiyay cunaqabateynta hubka ee Soomaaliya?

Xaguu Soomaaliya ka soo galaa hubka sharci darrada ah?

Goobahee hubka lagu arkay dhulka Soomaalida?

Sida lagu sheegay warbixinta goobaha ku yaalla Soomaaliya ee ay sheegeen, waxaa ka mid ah Beledxaawo, Doolow, Ceelwaaq, Baardheere.

Sida oo kale Puntland ayaa si gaar ah loo xusay gaar ahaan Garoowe, Galdogob, Gaalkacayo, sida oo kale goobaha ay badanaa isku maandhaafsna yihiin Somaliland iyo Puntland ayaa iyana si gaar ah u warbixintaas uga dhex muuqdo sida Laascaanood, Tukaraq, Xuddun iyo Badhan.

Intii u dhaxaysay Febraury iyo March sannadkan 2021, Puntland waxay la kulantay hub aan caadi ahayn oo aad u sarreeya oo ka imanayay Yemen, sida la sheegay dalabka oo sarreeya awgeed.

Waxaana arrintasi sii huriyeen colaadaha salka ku haya beelaha ee Puntland ka dhaca ayaa warbixinta lagu sheegay iyo sidoo kale degenaansho la'aanta siyaasadeed.

Tirada ugu badan ee hubka sharci darrada ah waxaa lagu arkay magaalada Gaalkacayo ee badhtamaha Soomaaliya waxaana yaallay 97 hub ah (23.3 boqolkiiba wadarta) ay diwaan gelisay haayaddaasi.

"Hubka faraha badan ee la xiriira dagaalka Yemen ee ka socda Soomaaliya ayaa saameyn weyn ku yeelan kara ammaanka Puntland iyo guud ahaan dalka iyo sidoo kale dalalka deriska ah ee Itoobiya iyo Kenya," ayaa warbixintaas lagu soo gabagabeeyey.

Soomaaliya si guud, waxaa saaran cunaqabataynta dhanka hubka ee ay saartay Qaramada Midoobay.

Sidee xogtan lagu ogaaday?

Inta u dhaxaysa Disembar 2020 iyo Ogosto 2021, baadhayaasha hay'addan waxay diiwaangeliyeen wadar ahaan hubka fudud ee Soomaaliya oo dhan ee halkaas ka soo galay in uu tiradaas yahay 417.

Waxaana hubkaa ay ku arkeen gacmaha dadka caadiga ah, ilaalooyin gaar ah, ilaalo iyo askar.

Warbixintaas ma lagala xidhiidhay cidihi ay khusaysay?

Wasaaradda arrimaha dibadda Iran iyo afhayeen u hadlay ciidamada Xuutiyiinta ayaan ka jawaabin codsi ku saabsan daraasadda. Iran ayaa marar badan beenisay inay wax lug ah ku leedahay ka ganacsiga hubka ee xulafadeeda Xuutiyiinta Yemen, halkaas oo lixdii sano ee dagaalka sokeeye ay ku dhinteen tobanaan kun oo qof.

Afhayeenka xukuumadda Soomaaliya iyo wasiirka amniga gudaha ayaan soo celin taleefoonno iyo farriimo wax looga weydiinayay, oo ay u direen bahda cilmibaadhistan wadday.

Daraasadu waxay sheegtay in baadhayaashu aanay awood u lahayn inay si buuxda u diiwaangeliyaan iibsiga hubkaas.

Laakiin waxay sheegtay in calaamaduhu muujinayaan in dawladda Iran ay markii hore keentay qoryaha ay ku jiraan lambarrada taxanaha ah oo isku midka ah u muujinaya in ay qayb ka ahaayeen, macluumaadka laga helay nidaamyada satelite-ka ee doomaha la qabtay, iyo sirdoonka kooxaha wax tahriibiya.

Hal doon oo hub siday, oo ay qabteen markab ay leeyihiin ciidamada badda ee Maraykanku, waxa uu lahaa GPS-ka meelaha lagu kaydiyo ee Iran, koonfurta Yemen iyo Soomaaliya, sida warbixinta lagu sheegay, oo ay ku jiraan bar yar oo ku taal meel u dhow dekedda Jask, oo martigelinaysa saldhigga ciidammada badda ee Iran, iyo dekedda Mukalla ee Yemen, oo ah goob caan ah oo laga soo dhoofiyo hubka.

Warbixintu waxa ay sheegtay in qoryuhu ay ku dambeeyaan shabakado ganacsi oo wax tahriibiya oo macaamiishooda ay ku jiri karaan kooxo hubaysan oo doonaya inay ka faa'iidaystaan ka hor doorashooyinka madaxtinimo ee Soomaaliya oo marar badan dib u dhacay iyo maleeshiyo beeleed iyo kooxo iska soo horjeeda oo lala xidhiidhinayo Al-Qaacida iyo Daacish.