Jasiiradda 'aan laga gaboobin' iyo sababta

Dadka deggan jasiirad yar oo Giriigga ku taal ayaa waxaa la arkay in celcelis ahaan ka badan 10 sano ay ka cimri dheer yihiin dadka kale ee galbeedka Yurub. Haddaba waa maxay sirta cimri dheerarka ee jasiiradda?

Waxay noqon kartaa hawada cusub ee macnasan, tartiibsiga, iyo qaab nololeedka albaab furan. Waxay noqon kartaa khudaarta cusub ah iyo caano ari.

Waxay noqon kartaa dhulka buuraleyda ah. Meel kasta oo jasiiraddan ka mid ah waa ka dhacaa ka dag, markaa ku socodka dhulkan kala sareeya waxay wax ka geysan kartaa dhisnaanta jir caafimaad qaba.

Waxay xitaa noqon kartaa shucaaca dabiiciga ah ee dhagaxyada granite loo yaqaan. Laakiin Stamatis Moraitis wuxuu u maleynayaa inuu garanayo waxa ay tahay sababta cimri dheerarka ee dadka jasiiraddan.

"Waa cabitaanka aanu halkan ku samaysanno," ayuu yiri, isaga oo amin subax ah uu miiska jikada u saaran yahay galas cabitaan ah. "Waa nadiif, waxbana laguma darin. Cabitaanka ganacsiga waxyaabo kale ayaa lagu daraa oo aan caafimaadka u fiicneyn. Balse tani waa nadiif annaga ayaana gacanteenna ku sameyna."

Stamatis waxa uu u dabaaldegay dhalashadiisa 98aad maalinta sanadka cusub ee kowda Janaayo. Wuxuu sheegay inuu ka weyn yahay sida ay dukumeentigiisu qeexayaan oo ah in uu dhashay 1da Jannaayo 1915. Bannaanka gurigiisa roobku dhaqay waxaa ku yaal geedo saytuun ah oo uu jecel yahay, geedo miro leh, iyo geedo canab ah. Wuxuu sameeyaa qiyaastii 700 oo litir oo cabitaan ka canabka ah sannadkiiba sida uu yiri.

"Ma adiga wada cabta?" ayaan weydiiyey "Maya!" ayuu yiri isaga oo la yaabay su’asha. "Waxaan la cabbaa saaxiibaday."

Cabitaanka canabka, iyo maalmo nasasho leh oo lala qaatay asxaabta iyo qoyska, ayaa ka caawiyay Stamatis inuu noqdo astaanta daweyneed ee Ikaria. Shan iyo afartan sano ka hor, xilli ku noolaa Mareykanka, ayaa laga helay kansarka sanbabada ee aan dhamaadka lahayn waxaana loo sheegay in uu sagaal bilood oo kaliya sii noolaan karo.

"Waqtigaas aad bay qaali u ahayd in halkaas lagu sameeyo aas," ayuu yiri isaga oo dib u xasuusanaya. "Sidaas darteed waxaan ku iri xaaskeyga 'waxaan aadayaa gurigayaga Ikaria si waalidkey la iila aaso."

Hadda waxuu gabowgu ka muuqdaa maqaarka kore ee indhihiisa. Waa sheeko uu marar badan ka sheekeeyay, sida cadna aanu weli ka daalin sheegisteeda.

"Waxaan ka helay saaxiibadeyda tuulada aan ku dhashay, waxaana bilownay cabitaanka canabka, waxaan islahaa aad dhimatid adiga oo faraxsan."

"Maalin kasta waan isu imaan jirnay, wada cabbi jirnay, waanan sugay, wakhtigii wuu dhammaaday, waxaanan dareemay awood, sagaal bilood ayaa ka soo wareegtay waxaan dareemay caafimaad, kow iyo toban bilood ayaa kasoo wareegtay - waxaan dareemay fiicnaan, hadda oo 45 sano ka dib ah, weli waan noolahay!"

"Dhawr sano ka hor waxaan ku laabtay Maraykanka oo aan isku dayey inaan helo dhakhaatiirteydii. Laakin maan helin. Dhammaantood way dhinteen."

Sheekooyin badan oo tan oo kale ah ayaa ka jira jasiiraddan. Qaar baa laga yaabaa inay sheeko uun yihiin, laakiin sannadihii u dambeeyay saynisyahannada iyo dhakhaatiirtu waxay waddo u qarda jeexdeen jasiiradda oo aan saas uga fogayn xeebta Turkiga si ay u ogaadaan sheekada dhabta ah.

Dr Christina Chrysohoou, oo ah dhakhtar wadnaha ah oo ka tirsan jaamacadda Athens, oo daraaseysay dadka jasiiraddan ayaa sheegtay in ay la kulmaan noocyada cudurrada sida kansarka iyo dhibaatooyinka wadnaha sida meelaha kaleba, laakiin waxay la kulmaan cudurradan qaybta dambe ee cimrigooda.

"Ikaria waxay na siinaysaa fursad aan ku baranno sababta ay dadkani ugu raaxaystaan saameynta faa'iidooyinkan, kama fogaan karno cudurradan, laakiin waxay maareeyaan inay ilaaliyaan tayada noloshooda sanado badan. Da'da celceliska ee cudurada wadnaha waa qiyaastii 55 ilaa 60. Ikaria waxay ku dhacaan 10 sano kadi boo ka dhigan ilaa 70 jirka."

Khadadka mustaqbalka ee su'aalaha jaamacadda waxaa ka mid ah cilmi-baarisyo juqraafi ah oo ku saabsan in waxyaabaha dabiiciga ah ee shucaaca sida radium ay way ka qaban karaan kansarka.

Waxa kale oo jirta cilmi-baaris dhinaca hidde-sidaha ah oo is barbar dhigaysa dadka jasiiradda deggan iyo dadka ku dhashay jasiiraddan balse ka guuray oo sidaas darteed ku nool qaab nololeed ka duwan kan dadka weli ku nool Ikaria.

La kulanka qaar ka mid ah dadka jasiiraddan ee ugu da'da weyn waxay kaa dhigaysaa qof u boga cimrigooda.

Miiska cuntada waxaa ka buuxa cuntooyin macaan oo Ikarian ah. "Waa cunto fudud oo yar," ayay ku adkaysatay Voula, oo ah xaaska ninka 102 jirka ah, George Kassiotis, xilli oo la soo baxay kaarkiisii aqoonsiga oo muujinaya taariikhda dhalashadiisa oo ah 1910-ki waxaanu ka sheekeeyay noloshiisii hore.

Darbiga dhinac waxa ku dheggan sawiro laga qaaday isaga oo ku jira fardooleydii Giriiga ee sannadkii 1931. Waxa uu Talyaaniga kula dagaalamay Albania dagaalkii labaad ee adduunka, ka dibna waxa uu gacan ka geystay dhismaha waddadii birta ahayd ee ugu horreysay jasiiradda ka hor intii aanu hawlgab noqon sannadlkii 1970-kii.

"Ma cuno cunto warshadaysan, sigaar ma cabo, walwalna iguma dhacdo," ayuu yitri George Kassiotis. "Kama welwelayo geerida, waxaan ognahay in dhammaanteen aan aadeyno halkaas."

Jiilka soo koraya waxay u muuqdaan inay ilaalinayaan caadooyinka. Waxa aanu cunto kale ku cunnay guriga Nikos Karoutsos, oo ah mulkiile makhaayad oo 50 jir ah, waxaanu goob joog u ahaa saaxiibo iyo qoys badan, oo u soo galay makhaayadda cabitaan iyo wax ay cunaan.

"Ma lihin goobo lagu caweeyo ama lagu ciyaaro," ayuu yiri, iyadoo dadku ay ruxayaan koobab ay ka buuxaan cabitaanka cas ee canabka oo laga soo shubay ashuummo waaweyn oo caag ah. "Albaabku had iyo jeer waa furan yahay, looma baahna in la waco oo qofna soo gal la yiraahdo."

Dhanka kale, dhalinta qaan-gaarka ah ayaa dhex mushaaxaya miiska iyo kumbuyuutarka geeska yaalla si ay ugu sheekeystaan Facebook-ga.

Markaan guriga ka imaanaynay waxaan ka nimid Stamatis Moraitis oo 98 jir ah, isaga oo jaraanjar ku fuulay mid ka mid ah geedihiisa saytuunka si uu miraha uga soo guro.

"Waan ku faraxsanahay inaan wali samayn karo sidan," ayuu yiri isagoo qoslaya. "Halkan waxaan ku dareemayaa caafimaad badan."