Maxay yihiin kooxaha Falastiiniyiinta hubaysan ee Lubnaan ku sugan?

Maalmo ka hor, ciidamada Israa’iil waxay beegsadeen taliyaha guutada Shuhadada Al-Aqsa, ee taabacsan dhaq-dhaqaaqa Fatax ee Lubnaan, Munir al-Maqdah, oo ku sugnaa xerada Ain al-Hilweh ee Falastiiniyiinta ee koonfurta dalkaasi.

Weerarkan ayaa sababay in la dilo wiil uu dhalay Al-Maqdah oo lagu magacaabi jiray Xasan, xaaskiisa iyo wiil ay dhaleen, iyadoo ay weheliyaan saddex qof oo kale oo ay ku jiraan laba gabdhood.

Ciidamada Cirka ee Israa’iil ayaa sidoo kale weerar dhanka cirka ah ku qaaday deegaanka Cola ee magaalada Beyruut, kaasi oo sababay in la dilo Muxamed Cabdil Caal oo xubin ka ahaa Xafiiska Siyaasadda ee Jabhadda caanka ah ee Xoreynta Falastiin, Imad Awda, oo xubin ka ahaa Garabka militariga ee Jabhadda, iyo Abd al-Rahman Abd al-Aal.

Labadan dhacdo ayaa ku soo beegmaya, iyadoo ay qayb ka yihiin hawl-gallo muddo dheer socday oo ay ciidammada Israa’iil ku beegsanayeen kooxaha hubaysan ee ku sugan xeryaha Falastiiniyiinta ee ku yaalla dalka Lubnaan, kuwaas oo qayb weyn ku lahaa dagaalka socda ee u dhexeeya Israa’iil iyo Xisbullah tan iyo 8-dii October.

Kooxaha Falastiiniyiinta ee ku sugan xeryaha qaxootiga

Tirada qaxootiga Falastiiniyiinta ee diiwaangashan ee ku nool Lubnaan ayaa lagu qiyaasaa ilaa 490,000, sida ay sheegtay Hay’adda Qaramada Midoobay u qaabilsan Gargaarka iyo Qaxootiga Falastiin ee Bariga dhow (UNRWA).

Kooxaha Falastiiniyiinta ee hubaysan ayaa dhaqdhaqaaqyo ka wada qaar ka mid ah xeryaha ku yaalla dhulka Lubnaan. Kooxahan ayaa kala ah.

Dhaqdhaqaaqa Fatax:

Fatax waxaa la aas aasay 1959-kii waana kooxda ugu faca weyn ee Falastiiniyiinta hubeysan ee Lubnaan. Waxaa la aasaasay oo uu hogaaminayey Yaasir Carafaat, oo sii hogaaminayey ilaa dhimashadiisa 2004. Guutada Shuhadada ee Al-Aqsa oo la aasaasay 2000, waxay ka hawlgashaa xeryaha Falastiiniyiinta ee Lubnaan, waxaana hoggaamiya Muniir al-Maqdah.

Fatax waa qayb muhiim ah oo ka tirsan Ururka Xoraynta Falastiin (PLO) iyo qayb ka mid ah Maamulka Falastiiniyiinta. PLO waa wakiilka sharciga ah ee caalamiga ah ee Falastiiniyiinta. Ururkan oo la aasaasay 1964-tii, waxaa ku jira kooxo badan oo falastiiniyiin ah, gaar ahaan Fatax, Jabhadda caanka ah ee Xoraynta Falastiin (PFLP) iyo Front Democratic Front ee Xoraynta Falastiin (DFLP), iyo sidoo kale hay'ado kale oo ay ku jiraan Golaha Qaranka Falastiiniyiinta iyo Guddiga Fulinta.

Dhaqdhaqaaqa Xamaas:

Ururka Xamaas oo la aas aasay 1987-dii, waxa ay ku dhow yihiin Ikhwaanul Muslimiinka, waana kooxda ugu caansan ee Islaamiyiinta Falastiin. Waxa ay muddo dheer ka soo horjeeday Fatax, waxaana xiriirka labada dhinaca uu u dhexeeyay xiisad iyo dib u heshiisiin. Xamaas ayaa sidoo kale xulafo dhow la ah Hezbollah iyo Iran.

Ururka Xamaas ayaa maalmo ka hor ku dhawaaqay in la dilay hoggaamiyihii ururka ee dalka Lubnaan, Fatax Sharif Abu al-Amin, oo ay weheliyaan xaaskiisa, wiil iyo gabadh uu dhalay, weerar ay Israa’iil ku qaadday gurigooda oo ku yaalla magaalada Al-Bass ee falastiiniyiinta. xerada qaxootiga ee magaalada Tire ee koonfurta Lubnaan.

Jabhadda Xoreynta Falastiin:

Popular Front for the Liberation of Palestine: Waa urur kacaanka Marxist-Leninist oo uu aasaasay George Habash 1967. Taariikh ahaan waxa uu ahaa xubinta labaad ee ugu sareeya ururka xoraynta Falastiin, xiriirka uu la leeyahay dhaqdhaqaaqa Fatah ayaa isbedelay taariikhda ahaan. Ahmad Saadaat, oo ku xiran xabsiyada Israel, waa Xoghayaha Guud ee hadda ee ururkan.

Jabhadda caanka ah ee Xoreynta Falastiin - Taliska Guud:

Popular Front for the Liberation of Palestine - General Command:Waa jabhad hubaysan oo falastiiniyiin ah oo la aasaasay 1968-dii iyada oo ah urur ka go'ay Jabhadda Xoraynta Falastiin. Xoghaye Guud ee hadda waa Talal Naaji, ka dib Axmed Jibriil, oo ahaa mid ka mid ah hoggaamiyeyaasha milatariga ee Jabhadda oo geeriyooday 2021.

Waxaa ka mid ah jabhadaha kale ee yaryar Ansar League, League of Light iyo kuwa kale.

Waa maxay sababta joogitaanka Falastiiniyiinta hubaysan ee Lubnaan?

Intii u dhaxaysay dabayaaqadii 1947 ilaa horraantii 1949, ilaa 750,000 oo falastiiniyiin ah ayaa laga barakiciyay dhulkii noqon lahaa Israa’iil, intooda badana waa la eryay ama waxay la carareen naftodau , loomana oggolaan inay soo laabtaan.

Lubnaan waxa ay soo dhaweysay ilaa 100,000 oo ka mid ah, kuwaas oo degay 12 xero qaxooti oo ku yaalla dalka.

Sannadkii 1969-kii, ka dib markii hawlgallo millatari laga soo qaaday koonfurta Lubnaan oo ka dhan ahaa Israa’iil, dhinacyadii Lubnaan waxay soo gebagebeeyeen Heshiiskii Qaahira ee uu garwadeen ka ahaa Madaxweynihii Masar ee wakhtigaas Gamal Abdel Naasir.

Heshiiska ayaa dhigaya in ciidamada Lubnaan aan la geyn karin gudaha xeryaha Falastiiniyiinta ee Lubnaan, isla markaana kooxaha Falastiiniyiinta ee ku sugan xeryaha ay mas’uul ka yihiin ammaankooda.

Sannadkii 1971-kii, Lubnaan waxa ay noqotay saldhigga keliya ee dagaalyahannada PLO, ka dib markii ay isku dhaceen dagaalyahannada ururka iyo ciidammada Urdun, oo loo yaqaanay dhacdooyinka "Sebtembar madow" ee 1970, taas oo soo afjartay joogitaankooda Boqortooyada.

Horraantii 1970-meeyadii, PLO waxay saameynteedu ku fidday meelo ka baxsan xeryaha Beyruut iyo koonfurta Lubnaan, meelaha qaar ee koonfurta ayaa loo yaqaan "Dhulka Faatax" halka "Jamhuuriyadda Fakhani" ay ka soo baxday Galbeedka Beirut. iyadoo la tixraacayo xaafaddii ay daganayd xarunta dhexe ee PLO.

Marka laga soo tago in Lubnaan ay u adeegsato saldhig howlgalo ay ku weerarto Israel iyo danaha ay ka leedahay caalamka, PLO iyo garabkeeda ayaa bilaabay afduubyo diyaaradeed oo lala beegsaday diyaaradaha Israel iyo kuwa caalamiga ah ee sida Israel.

Hawlgalladan ayaa saameyn weyn ku yeeshay xasilloonida gudaha Lubnaan, waxaana kordhay isku dhacyada diimeed, gaar ahaan kuwa u dhexeeya xisbiyada garabka midig ee Masiixiyiinta iyo kuwa garabka bidix ee xulafada la ah Ururka Xoreynta Falastiin, xiisadda oo aakhirkii isu beddeshay dagaal sokeeye oo buuxa oo bilawday 13 April, 1975.

Ka bixiddii PLO ee Lubnaan

Kooxaha hubaysan ee Falastiiniyiinta ayaa kaalin weyn ka qaatay dagaalkii sokeeye ee Lubnaan (1975-1990), qaar ka mid ah Lubnaaniyiintu waxay u arkaan joogitaanka Falastiiniyiinta hubaysan ee Lubnaan inay tahay sababta ugu weyn ee keentay inuu dillaaco dagaalka sokeeye.

Markii hore, kooxo badan oo Falastiiniyiin ah, gaar ahaan Fatax, waxay la bahoobeen kooxaha bidix ee Lubnaan sida dhaqdhaqaaqa Qaranka Lubnaan, waxayna door weyn ka qaateen wareegii koowaad ee dagaalka sokeeye ee loo yaqaan "Dagaalkii Labada Sano " (April 1975 ilaa Oktoobar 1976).

Bishii Jun 1982-kii, Israa’iil waxay duullaan ballaaran ku qaadday Lubnaan si ay uga jawaabto isku-day dil oo fashilmay oo lala beegsaday safiirkeeda London, Shlomo Argov. Weerarkan ayaa waxaa sheegtay kooxda PLO oo uu hogaamiyo Sabri al-Banna oo sidoo kale loo yaqaan Abu Nidal.

Khasaaraha dadka rayidka ah ee Lubnaan iyo Falastiin ayaa lagu qiyaasay inta u dhaxaysa 17,000 iyo 20,000, sida laga soo xigtay warbixinnada hay'adaha bini'aadantinimada sida Laanqayrta Cas ee Caalamiga ah iyo Amnesty International, halka khasaaraha ciidamada Israa'iil lagu qiyaasay ilaa 650 askari, sida laga soo xigtay ilo-wareedka dawladda Israel iyo daabacaadyada ciidamada Israel.

Duulaanka ayaa ku qasbay PLO in ay ka baxdo xarunteeda Beirut iyadoo la raacayo heshiis cusub oo uu garwadeen ka ahaa ergeyga Qaramada Midoobay ee xilligaas Philip Habib. Iyadoo ilaa 12,000 oo dagaalyahano ah ay u guureen dhowr waddan oo Carbeed, duulaankii 1982 ayaa soo afjaray joogitaankii PLO ee Lubnaan.

Dagaalyahannada Falastiiniyiinta oo dib ugu laabtay Lubnaan

Wax ka yar laba usbuuc ka dib markii ay ka baxeen ururka xoreynta Falastiin, xerooyinka qaxootiga Sabr iyo Shaatila waxaa ka dhacay xasuuq ay ku dhinteen kumannaan Falastiiniyiin ah oo lagu dilay laguna dhaawacay.

Eedeymahan ayaa loo jeediyay maleeshiyaadka Lubnaan labo maalmood kadib dilkii hogaamiyihii “ciidamada Lubnaan” ee loo doortay madaxweynaha jamhuuriyadda, Bashiir Gemayel.

Laakin kooxihii soo laabtay waxay isku dhaceen Dhaqdhaqaaqa Amal, oo matalayey Shiicada Lubnaan oo aad looga jeclaa koonfurta Lubnaan. In kasta oo ay hawlgallo millatari oo ka dhan ah ciidammada Israa’iil ka fulisay koonfurta, haddana dhaqdhaqaaqa Amal waxa ay go’aansatay in aanay PLO u oggolaan in ay dib u soo celiso weerarradii ay Israa’iil ku haysay dhulka Lubnaan.

Markii Israa'iil ay dhamaystirtay ka bixitaanka qayb ka mid ah koonfurta Lubnaan gu'gii 1985, ka dib markii ay kordheen weerarrada hubaysan ee ka dhanka ah kooxaha kala duwan ee Lubnaan, dagaalyahannada PLO waxay ku noqdeen xeryihii aaggaasi. Dib ayay isu soo abaabuleen waxayna bilaabeen inay isu diyaariyaan inay dib u bilaabaan dhaqdhaqaaqyada hubaysan ee ka dhanka ah ciidamada Israel ee ku haray koonfurta Lubnaan.

Kadib dhamaadkii dagaalkii sokeeye ee Lubnaan, kooxo badan oo Falastiiniyiin ah oo hubaysan ayaa la kulmay hoos u dhac ku yimi hawlahooda ciidan iyo u dhaqaaqida dhaqdhaqaaqyada siyaasadeed. Heshiiskii Taif ee lagu soo afjaray dagaaladii sokeeye ayaa ahaa mid lagu doonayay in hubka laga dhigo maleeshiyaadka, laguna soo celiyo awooda dowladnimo, taasoo keentay xiisad u dhaxeysa dowladda Lubnaan iyo kooxaha Falastiiniyiinta.

Dawladda Lubnaan waxay samaysay qabanqaabo ammaan oo ay la samaysay kooxaha Falastiiniyiinta ee xeryaha qaxootiga, taas oo u oggolaanaysa inay ilaashadaan heerka madaxbannaanida iyada oo la xaddidayo awooddooda ciidan.

Inkasta oo ay jiraan dadaallo hub ka dhigis ah, kooxaha hubaysan ee Falastiiniyiinta ayaa ka wali ka sii jiray dalka Lubnaan.

Kooxo ay ka mid yihiin Fatax, Xamaas, Jabhadda caanka ah ee Xoreynta Falastiin iyo kuwa kale ayaa joogteyay joogitaanka xeryaha qaxootiga, iyagoo inta badan ku lug yeesha arrimaha amniga iyo siyaasadda gudaha.