Waa maxay caado go'a maxayse haweenku la kulmaan marka ay marayaan marxaladdan?

Haweeney walba way martaa marxaladda caado go'a calaamaduhuna waxay caadi ahaan billowdaan da'aadda hore ee 40-meeyada.

Waxaan halkan idinkugu soo gudbineynaa xaaladaha ay haweenku maraan marka ay kusii dhowaadaan da'da uu dhiigga caadada uga istaago.

Waa maxay caado go'a?

Caado go'a waa marxalad ay la kulmaan haweenka marka ay da' noqdaan amaba marka dhiigga caadada uu ka istaago, taasoo caadi ahaan dhacda marka ay ku dhow yihiin da'da 51 sano.

Tan ayaa calaamad u ah dhammaadka sanadaha dhalmada iyo billowga weji cusub oo nolosha ah.

Waxaa marxaladdan ka horreeya sanado uu dhiigga caadadu noqdo mid aan joogto ahayn, waxaana loo yaqaannaa xaaladda ka horreysa caado go'a. Waxay bilaabataa agagaarka da'da 46.

"Waa xaalad keeneysa in hooyadu ay caadada iska weydo muddo sanad ah, taasoo sababteeda ay tahay ugxaamaha oo yaraada, oo dheecaannadii jirka lagu soo deyn lahaa oo caadada keeni lahaa ay yaraadaa," ayay tiri Dr Samiira Axmed Amoore oo ah dhaqtaradda haweenka iyo qalliimadooda kana howlgasha isbitaalka Rajab Tayib Erdogan oo hore loo oran jiray Digfeer ee magaalada Muqdisho.

Heerarka hormoonka ayaa isbeddelaya - gaar ahaanna hormoonka oestrogen, kaasoo maamula doorka dhiigga caadada.

Marka ay haweenku sii gaboobaan, ugxan-side yaasha ayaa soo saara ukumo yar, heerarka hormoonka oestrogen ayaa sabbeeya kadibna si tartiib tartiib ah ayay isku sii dhimaan, tan ayaana horseedeysa calaamadaha caado go'a.

Balse tan ma dhacdo hal habeen keliya, waxayna marxaladdan qaadataa sanado badan.

Kahor caado go'a waxay haweenku maraan marxalad ka horreysa oo haweeneydu ay ku imaaneyso caado qalqal taasoo bilaabata marka ay gaarto da'da 45 sano.

Dr Samiira ayaa sheegtay in dunidu ku kala duwan tahay da'da ay haweenku caadada uga go'do, laakiin cilmi-baarisyo la sameeyay la isku raacay in haweeneyda ay caadadu ka go'deyso qiyaastii marka ay gaarto da'da 51 sano.

Caadi ahaan caado go'a waxay ku xiran tahay da'da, laakiin waxaa dhici karta in gabadha ayadoo aan gaari 40 sano ay caadada iska weyso, taasoo loo yaqaanno caado go' soo degdegta, sida ay sheegtay Dr Samiira.

"Waxyaabo badan ayaa keeni kara, waxaa ugu badan jirka oo is weerara marka cudurrada qaar ay ku dhaxaan ugxan-sideyaasha, waxaa kale oo keeni kara hiddo-sideyaasha haddii ay wax ka khaldan yihiin amaba cudurka kansarka oo kale oo keeni kara in ugxaanta laga saaro taasoo sababeysa in caadado ay tagto," ayay tiri.

Waa maxay calaamadaha caado go'a?

Caado go'a - iyo sanadaha ka horreeyaba - haweenku siyaabo kala duwan ayay u saameeyaan.

Maskaxda, caadada, maqaarka, murqaha iyo dareemayaasha ayaa waxaa dhammaantood saameyn ku yeesha heerarka hormoonka oestrogen ee sii yaraanaya.

Waxaa jira calaamado badan waxaana laga yaabaa inaad qaarkood ama dhammaanba isku aragto marka aad da'da caado go'a kusii dhowaato, mararka qaarna waxaa laga yaabaa inaadanba arag wax calaamad ah.

Calaamadaha ugu badan sida ay sheegtay Dr Samiira waxaa ka mid ah:

Haweenka oo dhan ma isku arkaan calaamadahan - balse badankood waa isku arkaan, qiyaastii 75%.

Maxaad sameyn kartaa si aad ula tacaasho calaamadahaas?

Dr Samiira ayaa sheegtay in wax laga qaban karo calaamadaha, waxaana ka mid ah in haweeneyda loo sameeyo beddelka hormoonka si ay u hesho dheecaannadii jirka uu soo deyn lahaa.

"Waxaa sidoo kale haweenka la siiyaa fitamiinno sida calcium iyo fitamiin D, kuwaasoo ka caawiya in lafaha hooyadu aysan jilcin oo si fudud u jabin," ayay tiri.

Haweenka maraya marxaladdan ayaa sidoo kale lagula taliyaa inay cunaan cunno isku dheellitiran, oo ay dufantu ku yar tahay kuna badan yahay fitamiinka calcium si ay lafahooda xoog u yeeshaan.

Inay joogto u jimicsadaan, si uu uga yaraado isku buuqa, murugada iyo dabeecadda oo is beddesha.

Inay joojiyaan sigaar cabidda si looga hortago xanuunnada wadnaha iyo kuleylka daran.

Maxaa keena in haweenka qaar ay qarsadaan inay caadadu ka go'day?

Faham-darro la xiriirta marxaladdan ayaa badanaa keenta in haweeneydu ay qarsato inay caadado ka go'day sida ay sheegtay Dr Samiira Amoore.

"Marka ay isku aragto kuleyl badan, gubasho iyo lafaha oo xanuunaya maba ka fekereyso inay caadado ka go'day ee cudurro kale ayay u maleyn kartaa, waxay haweenku ku leeyihiin kolostarool baa i haya amaba lafo-xanuun,".

Haweenka qaar ee gaaray da'da caado go'a ee weli rajo ka qaba inay ubad dhalaan ayaa iyagana qariya, sida ay dhaqtaraddu sheegtay.

"Hooyooyinka qaar maba tagaan isbitaalka, waxay ka baqaan in la dhoho ugxaantaada ayaa yar oo da'da caado go'a ayaad ku jirtaa markaana ay niyad-jabaan". Ayay tiri Dr Samiira Amoore.

Dr Samiira ayaa sheegtay in caado go'a aysan ahayn wax ceeb ah balse ay tahay wax si dabiici ah ay u maraan haweenka oo dhan waxayna kula talisay haweenka inaysan qarsan haddii ay gaaraan marxaladda caado go'a oo aysan ka xishoon inay raadsadaan talo caafimaad.