ديدار عباس – مشعل؛ دستاورد ديپلماتيک سوريه؟

محمود عباس، رئيس دولت خودگردان فلسطين و رهبر جنبش فتح، يکشنبه شب در دمشق با خالد مشعل رهبر در تبعيد حماس ديدار کرد.

ديدار دو رهبر فلسطينی که پس از حدود دو سال از آخرين ديدارشان صورت گرفت، به توافق مشخصی در باره تشکيل دولت وحدت ملی در فلسطين منجر نشد، اما هر دو طرف از پيشرفت مذاکرات و لزوم ادامه آن تا دستيابی به توافق نهايی خبر دادند.

گفته می شود فتح و حماس در باره ترکيب کابينه دولت وحدت ملی احتمالی بر مبنای پيشنهادی که مروان برغوثی يکی از رهبران زندانی فتح ارائه کرده است، به توافق نزديک شده اند.

آقای برغوثی که يک دادگاه اسراييلی او را به پنج بار حبس ابد محکوم کرده است و هم اکنون در زندان اسراييل به سر می برد، پيشنهاد کرده است که اسماعيل هنيه، نخست وزير کنونی دولت خودگردان تحت کنترل حماس، همچنان رهبری دولت آينده را به عهده داشته باشد، اما وزارتخانه های دارايی، کشور و امور خارجی به افراد مستقل سپرده شود.

بر اين اساس گفته می شود که زياد ابو عمر برای وزارت خارجه و سلام فياض از اعضای حزب راه سوم برای وزارت دارايی در نظر گرفته شده اند و بر سر کناره گيری سعيد صيام وزير کشور کنونی دولت خودگردان نيز توافق شده هر چند که جانشين او هنوز مشخص نشده است.

'احترام' يا 'تعهد'؟

به جز ترکيب کابينه، اختلاف بين حماس و فتح بر سر پذيرش شرايط کميته چهار جانبه بين المللی برای رفع تحريم اقتصادی دولت خودگردان همچنان پا برجاست.

کميته چهار جانبه بين المللی (مرکب از سازمان ملل، اتحاديه اروپا، امريکا و روسيه) شناسايی رسمی اسراييل، نفی خشونت و پذيرش پيمان های امضا شده بين اسراييل و فلسطينی ها را به عنوان سه شرط خود برای پايان دادن به تحريم اقتصادی دولت خودگردان اعلام کرده است.

حماس به دنبال فرمولی است که از يک سو شرايط کميته چهار جانبه را به نحوی تامين کند، اما از سوی ديگر، منجر به تغيير ايدئولوژی اين سازمان نشود، فرمولی که تا کنون يافت نشده است.

گفته می شود که حماس و فتح اکنون بر سر اينکه در متن توافق دو طرف، از چه عبارتی برای تعيين موضع حماس نسبت به پيمان های امضاء شده بين اسراييل و فلسطينی ها استفاده شود در حال چانه زنی هستند. حماس مايل است که در توافقنامه ذکر شود که حماس به پيمان های امضاء شده بين اسراييل و فلسطينی ها "احترام" می گذارد، حال آنکه فتح خواهان آن است که حماس بر "تعهد" خود به پيمان های امضاء شده تصريح کند.

نقش حساس سوريه

آنچه اما در اين ميان به اندازه توافق احتمالی فتح و حماس اهميت دارد، نقش سوريه در زمينه سازی برای ديدار محمود عباس و خالد مشعل است.

گفته می شود سوريه در سطح عالی ترين رهبران خود برای انجام ديدار بين آقای عباس و آقای مشعل در دمشق تلاش و ميانجی گری کرده است.

به نظر می رسد سوری ها به شدت علاقمندند که به ابتکار آنها، فتح و حماس برای تشکيل دولت وحدت ملی به توافق برسند. اگر اين اتفاق صورت عملی به خود گيرد، سوريه می تواند خود را به عنوان يک کشور مسئول و موثر در خاورميانه معرفی و تلاش های بين المللی به رهبری آمريکا را برای منزوی کردن خود خنثی کند.

ظاهرا سوری ها برای جلوگيری از انزوای خود، از چند سال پيش در پی دستيابی به توافق با اسراييل از طريق مذاکرات غير رسمی محرمانه بوده اند، اما گفته می شود ايالات متحده مانع نتيجه بخش بودن مذاکرات شده است.

روزنامه اسراييلی ها آرتص هفته پيش گزارش های مشروحی از سير مذاکرات غيررسمی دو کشور و تفاهمنامه ای که مذاکره کنندگان در باره بلندی های جولان به آن دست يافته بودند، منتشر کرد.

مذاکرات محرمانه با اسرائيل

طبق گزارش های ها آرتص، آلون لی يل، مدير کل سابق وزارت خارجه اسراييل، با ميانجيگری ترکيه و يک کشور اروپايی مذاکرات محرمانه ای را با ابراهيم سليمان، يک آمريکايی سوری الاصل، که از جانب دولت بشار اسد نوعی نمايندگی غيررسمی داشته، انجام داده اند و در نهايت به تفاهم رسيده اند.

هر چند که دولت های سوريه و اسراييل هر دو از وجود چنين مذاکراتی اظهار بی اطلاعی کرده اند، اما اظهار نظر علنی آلون لی يل و ابراهيم سليمان مبنی بر انجام چنين گفتگوهايی و تاکيد آنها بر اطلاع دولت های سوريه و اسراييل از سير مذاکرات، نشان می دهد که چنين مذاکراتی در سطح غيررسمی برگزار شده است.

آلون لی يل مدعی است که سوريه علاقمند است تا بخشی از ائتلاف کشورهای غربی حتی با مشارکت اسراييل باشد تا متحد ايران و حزب الله و حماس.

در ماه های اخير مقام های بلندپايه سوريه بارها خواستار مذاکره بی قيد و شرط با اسراييل شده اند، اما به رغم علاقه برخی از رهبران اسراييل به انجام چنين مذاکراتی، اهود اولمرت نخست وزير اسراييل با اين درخواست مخالفت کرده و آن را مشروط به قطع حمايت سوريه از حماس، حزب الله و ايران دانسته است.

محافل سياسی و مطبوعاتی اسراييل مدعی اند که آقای اولمرت هم برای مذاکره با دولت بشار اسد بی علاقه نيست، اما تحت فشار کاخ سفيد درخواست مذاکره از جانب سوريه را رد می کند.

در اين ميان، شايد بتوان ميانجيگری فعالانه سوريه بين فتح و حماس را بخشی از تلاش بشار اسد برای برداشتن موانع پيش روی مذاکره با اسراييل و نزديکی به امريکا تفسير کرد.

تلاش سوريه و نقش آمريکا

قاعدتا چنانچه حماس و فتح موفق به تشکيل دولت وحدت ملی شوند، حماس نيز به صورت يکی از شرکای صلح در منطقه در می آيد و فشار بر سوريه برای اخراج رهبران تبعيدی اين گروه از دمشق به عنوان پيش شرط گفتگو با اسراييل هم رنگ می بازد.

در واقع، پيوستن حماس به فتح، اين امکان را برای سوريه فراهم می کند که هم يکی از موانع تشنج زدايی در روابط خود با غرب را از ميان بردارد و هم تن به تحقير اخراج رهبران تبعيدی حماس از دمشق ندهد.

در عين حال، موفقيت احتمالی سوريه در آشتی دادن حماس و فتح، ميزان تاثير اين کشور در معادلات منطقه ای را آشکار می کند، به طوری که ممکن است جامعه بين المللی خواستار ايفای نقشی مشابه از سوی سوريه برای پايان دادن به بحران سياسی لبنان شود.

در اين ميان اما روشن است که سوريه هر گامی که به سمت موفقيت در آشتی دادن بين حماس و فتح بردارد، يک گام از مواضع سنتی سياست خارجی خود دور می شود.

در توضيح اين مطلب بايد گفت که سوريه نفوذی بر فتح ندارد که بتواند با اعمال فشار بر آن مواضع اين گروه را راديکال تر کند. نفوذ سوريه بر حماس اما غير قابل انکار است و بنابراين، تلاش سوريه برای نزديک کردن مواضع فتح و حماس، چيزی جز اعمال فشار بر حماس برای تعديل مواضع آن نخواهد بود.

اين شايد اما همان کاری است که سوری ها راغب به انجام آنند تا حسن نيت خود را به آمريکا و متحدانش در منطقه نشان دهند، اما آيا تلاش ديپلماتيک سوريه در اين باره با واکنش مناسب آمريکا روبرو خواهد شد و ادامه خواهد يافت؟ و يا اينکه با طرح پيش شرط های تازه از سوی آمريکا، دولت بشار اسد از کرده خود پشيمان خواهد شد؟