مشکل انديجان: اسلامگرايی يا بسته بودن اقتصاد و جامعه؟

بارنت روبين تحليل گر سرشناس آمريکايی امروز در مطلبی در روزنامه هرالد تريبيون بين المللی به بررسی انتقادی سياست پرزيدنت بوش در قبال ازبکستان پرداخته است.

آقای روبين می نويسد که قتل عام صدها غيرنظامی در تظاهرات انديجان توسط نيروهای ازبک که از سوی نيروهای آمريکايی آموزش ديده اند و با دستور شخص اسلام کريموف رئيس جمهوری ازبکستان پرسش هايی را در باره ادعای دولت بوش در پيشبرد دموکراسی يا حقوق بشر در منطقه مطرح می کند.

سياست آمريکا تغيير می کند؟

آقای روبين با اشاره به واکنش کاهلانه آمريکا در روزهای نخست حادثه که سپس با تحرکی که يافت به درخواست اصلاحات سياسی در ازبکستان دنبال شد، می گويد: پيشتر از اين، به نظر می آمد که نيازهای عملياتی آمريکا برای داشتن پايگاه و نيز علاقه سيا به ادامه ايفای نقش تاشکند در مبارزه با مظنونان به تروريسم است که همه ملاحظات سياسی را تعيين می کند.

آقای روبين در ادامه می نويسد هيچکس نبايد فريب اين ادعای کريموف را بخورد که تظاهرات انديجان شورش اسلامگرايان افراطی بوده است. انديجان ازبکستان در فاصله کوتاهی از اوش و جلال آباد در قرقيزستان قرار دارد که جمع بزرگی از ازبک ها در آن زندگی می کنند. جايی که پسرعموها (واقعا پسرعموها)ی همين تظاهرات کنندگان يک انقلاب مخملی راه انداختند.

تظاهرات کنندگان انديجان همان شعارها وهمان تاکتيک را که آنسوی مرز موفق شده بود و تحسين آمريکا را به دنبال داشت به کار بردند. تازه همين چند روز پيش بود که پرزيدنت بوش در تفليس گرجستان جسارت مردم را در آن تظاهرات ستوده بود.

فرغانه دره ای تقسيم شده بين سه کشور

بارنت روبين وجود اسلامگرايان را انکار نمی کند اما می گويد اين مبارزه جويی اسلامی ناشی از خشم عميق مردم در منطقه از فقر خردکننده و سرکوب و انزوای سياسی و فساد دولتی است. او در باره انديجان می نويسد:

انديجان يکی از مهمترين شهرهای دره فرغانه است دره ای که گرچه 5 درصد خاک منطقه را دارد اما 20 درصد جمعيت آن را در خود جای داده است. در دوره شوروی اين منطقه بين سه کشور تاجيکستان و ازبکستان و قرقيزستان تقسيم شد که يکی از دلايل آن مقابله با جنبش مردم در مقاومت عليه حاکمان روس بود.

در سالهای منتهی به فروپاشی شوروی بيکاری در فرغانه گسترش يافت و مردم فرغانه سنت های اسلامی و فعاليت های ملی گرايانه خود را احيا کردند که در سالهای 1989 و 90 گاه به درگيری هايی خونين با گروههای قومی يا دولت انجاميد.

بعد از استقلال ازبکستان جنبشی اسلامی به نام "عدالت" ظهور کرد که بخشی از استان نمنگان را در شمال شرق فرغانه در تصرف خود گرفت. نيروهای دولتی با آنها درگير شدند و شماری را بازداشت کردند و شماری نيز به تاجيکستان و افغانستان گريختند که نهايتا در ارتباط به طالبان و القاعده قرار گرفتند.

اين گروهها گرچه در عمليات آمريکا در افغانستان سرکوب شدند اما مقاومت از بين نرفت و تاشکند در مقابله با آنها قوانين سختگيرانه ای اعمال کرد و آزادی های مذهبی بويژه اسلامی را محدود ساخت. بحثهای مذهبی به رسانه ها و کانال های رسمی محدود شد و شکنجه معمول گشت که در يک مورد برای اعتراف گيری به انداختن يک زندانی در آب جوش انجاميد. مادر او هم که اعتراض کرد بازداشت شد.

فقر و سياست در گرو تجارت مرزی

به نظر بارنت روبين، حوادث انديجان ناشی از نگرانی تاشکند است از اين موضوع که رشد تجارت مرزی نوعی فضای استقلالی در اين شهر نزديک به مرز ايجاد کرده است.

در حوادث شهر مرزی قره سو اين مشکل بروز روشنی پيدا کرد. آغازگر اين حوادث درخواست مردم از حاکم برای باز کردن پل مرزی با قرقيزستان بود. چنانکه شورشيان هم وقتی شهر را به تصرف درآوردند به احيای پل مرزی پرداختند و قول دادند که بازار مرزی را مجددا راه اندازی کنند.

برای مردم فرغانه که منطقه شان بين سه کشور تقسيم شده استقلال کشورها موجب تنگی فضای تجارت و معيشت شده است و مبادلات بازرگانی مرزی با مردم همزبان و گاه هم فاميل بسيار مهم تلقی می شود.

اما کشورهای سه گانه در عوض مرز را مين گذاری کرده اند که مرگ بسياری را در پی داشته است.

بارنت روبين در ادامه مقاله اش در هرالد تريبيون نوشته است: امسال دولت کريموف قوانين داد و ستد را حتی سختگيرانه تر کرده است و بانک آسيايی توسعه در گزارش خود آورد که :"درآمد بازرگانان خرده پا و مغازه داران به دليل اينکه نمی توانند خود را با اين قوانين جديد وفق دهند کاهش يافته است."

از سوی ديگر به نوشته آقای روبين پليس 23 نفر از اين بازرگانان را که به موفقيتی در شهر رسيده بودند بازداشت کرده است و آنها را به رابطه با گروههای اسلامگرای محلی متهم کرده است که نشانی از فعاليت آنها در تروريسم وجود ندارد. مردم محلی فکر می کنند که علت دستگيری در واقع اين است که اين افراد به دليل سودی که از بازرگانی خود حاصل می کنند به سطحی از استقلال از دولت رسيده اند. محاکمه اين افراد بود که تظاهرات کنندگان را حساس کرد.

توصيه هايی برای دولتمردان آمريکا

بارنت روبين دولت ازبکستان و نيروهای آموزش ديده اش توسط آمريکا را مسئول حوادث انديجان می شمارد و می گويد: اگر واشنگتن می خواهد که مردم آسيای ميانه فکر نکنند که اين نوع قتل عام ها چهره واقعی جنگ با تروريسم است بايد سرکوبگری را محکوم کند، برای انجام اصلاحات سياسی فشار آورد، ايفای نقش ازبکستان را در مقابله با مظنون های ازبک پايان دهد و خواستار دسترسی گروههای امداد و حقوق بشر بين الملل به منطقه شود.

واشنگتن همچنين بايد از تلاش های سازمان ملل متحد و سازمان امنيت و همکاری اروپا برای تقويت همکاری های منطقه ای در آسيای ميانه حمايت کند.

بارنت روبين نتيجه می گيرد که بنابرين بايد گفت که آمريکا کاری نکرده است که بر مقاومت دولت ازبکستان در مقابل حتی درخواست ملايم تر غلبه کند. درخواست هايی مثل فرستادن يک هيئت حقيقت ياب سازمان ملل به دره فرغانه.

به گفته او باز کردن اقتصاد و باز کردن جامعه بی گمان به امنيت پايدارتر از امنيت متکی بر ديکتاتورها خواهد انجاميد.