نگاهی به سه دهه تلاش ايران برای دستيابی به تکنولوژی اتمی

تاريخچه تلاش ايران برای دستيابی به تکنولوژی اتمی

قصد ايران برای دستيابی به تکنولوژی اتمی جهت توليد برق، به دهه 1970 ميلادی، دوره ای که محمدرضا پهلوی حکومت سلتنطی را اداره می کرد باز می گردد.

مذاکره با شرکت های آمريکايی، فرانسوی و آلمانی از اوايل دهه 1970 برای احداث چند نيروگاه اتمی در اطراف شهر بندری بوشهر در جنوب ايران آغاز شد.

مذاکرات ادامه يافت تا اينکه در سال 1974، ايران قرارداد احداث 2 واحد توليد برق 1200 مگاواتی در بوشهر را با شرکت آلمانی زيمنس به امضا رساند.

بدين ترتيب بيش از 2 هزار متخصص آلمانی به همراه افزون بر 7 هزار کارشناس ايرانی، اجرای اين طرح را که در زمان خود يکی بزرگترين پروژه های نيروگاه برق اتمی محسوب می شد آغاز کردند.

پيش بينی شده بود طرح تا پايان سال 1980 تکميل شود و همه چيز طبق برنامه در حال پيشرفت بود.

در سال 1988 ايران در دعوای حقوقی برای دريافت غرامت از آلمان به خاطر توقف احداث نيروگاه بوشهر شکست خورد و همه اميدش را نيز برای متقاعد کردن آلمان ها برای تکميل اين نيروگاه از دست داد. در نتيجه رهبران ايران به روسيه متمايل شدند. در ژانويه 1995 توافقنامه تکميل نيروگاه اتمی بوشهر را امضا کردند و ساخت اين نيروگاه هنوز ادامه دارد.

نگرانی درباره برنامه های اتمی ايران

برخی از منتقدان برنامه های اتمی ايران، استدلال می کنند که ايران به خاطر برخورداری از منابع بزرگ نفت و گاز، نيازی به ايجاد نيروگاه های اتمی برای توليد برق ندارد. همين مساله ريشه نگرانی آمريکا را تشکيل می دهد و ايالات متحده به همين خاطر معتقد است هدف اصلی ايران توليد سلاح های اتمی است.

در مقابل، رهبران ايران اشاره می کنند که برنامه های اتمی ايران در دوران حکومت شاهنشاهی طراحی شد و مورد تاييد آمريکا نيز قرار گرفت. آنها می گويند ايران نيازمند متنوع کردن منابع انرژی خودش است و همچنين بايد از منابع تجديد پذير انرژی برخوردار باشد. صادرات نفت و گاز 80 درصد درآمدهای ارزی ايران را تامين می کند و نياز داخلی ايران به انرژی با توجه به اينکه جمعيت اين کشور از زمان انقلاب اسلامی تا کنون تقريبا دو برابر شده، شديدا افزايش يافته است. رهبران ايران استدلال می کنند که اگر به منابع ديگر انرژی دسترسی نداشته باشند در آينده نزديک اين کشور بايد تمام نفت و گازی را که توليد می کند در داخل به مصرف برساند.

اتحاد جناح های سياسی ايران در مورد برنامه های اتمی

البته رهبران ايران به برنامه های اتمی اين کشور فقط از زاويه منافع اقتصادی آن نگاه نمی کنند. آنها می گويند توانايی های اتمی ايران توسط دانشمندان ايرانی بدست آمده و از آن به عنوان منبع قدرت و سربلندی ياد می کنند.

هر دو جناح اصلاح طلب و محافظه کار درون حاکميت ايران که در زمينه های بسياری رو در روی هم قرار دارند، در دفاع از برنامه های اتمی ايران اتفاق نظر دارند.

نخستين بار محمد خاتمی، رييس جمهور اصلاح طلب ايران بود که ماه فوريه گذشته در تلويزيون اين کشور با افتخار از خودکفايی ايران در توليد سوخت نيروگاه های اتمی سخن گفت.

آقای خاتمی در توجيه نياز ايران به توليد سوخت نيروگاه های اتمی گفت: "ما نمی توانيم آينده خود را در دست کسانی بگذاريم که تحت تاثير و نفوذ ديگران قرار می گيرند."

وی تکنولوژی اتمی ايران را دست آوردی بسيار بزرگ برای انقلاب اسلامی معرفی کرد. آقای خاتمی و ساير رهبران ايران از تکنولوژی اتمی برای تهييج احساس های ملی گرايانه استفاده می کنند.

ايران و بمب اتمی

اگرچه رهبران ايران تاکيد می کنند که برنامه های اتمی اين کشور کاملا صلح جويانه است، اما دستيابی به سلاح های اتمی، طرفداران پر و پا قرصی در ايران دارد. از ديد بسياری از مردم عادی ايران، حتی آنها که مخالف يا منتقد جمهوری اسلامی نيز هستند، دستيابی به سلاح های اتمی يک خواست مشروع است. مردم می پرسند چرا آمريکا، روسيه، بريتانيا، فرانسه، چين، پاکستان، هند و اسرائيل می توانند سلاح های اتمی داشته باشند اما ايران نمی تواند؟

حتی برخی از مقام های رسمی ايران بر اين عقيده اند که اگر ايران به سلاح های اتمی دست پيدا کند، ايالات متحده ديگر قادر نخواهد بود چنان فشاری به جمهوری اسلامی وارد کند. آنها استدلال می کنند که بمب های اتمی مانع موثری در مقابل مواضع خصومت آميز قدرت های جهان باشد.

برخی کارشناسان مستقل همچنين عقيده دارند ايران دلايل امنيتی خوبی برای دنبال کردن راه های دسترسی به يک عامل بازدارنده دارد. ايران در دهه 1980 مورد حمله شيميايی عراق قرار گرفت. اسرائيل با موشک های ميان برد خود قادر است تهران را هدف قرار دهد که اين تهديدی جدی برای جمهوری اسلامی است و آمريکا نيز به فکر تغيير رژيم در ايران است.

مقام های ايران در تکذيب اينکه در تلاش برای دست يابی به سلاح های اتمی هستند، می گويند استفاده از سلاح های اتمی ضد باورهای اسلامی است. کمال خرازی، وزير خارجه ايران اخيرا گفت که استفاده از تسليحات اتمی در اسلام حرام است اما وی چند سال قبل ديدگاهی متفاوت در اين زمينه داشت.

آقای خرازی در ماه ژوئن سال 1988 از آزمايش بمب اتمی توسط پاکستان استقبال کرد و گفت مسلمانان در سراسر جهان از توانايی هسته ای پاکستان که می تواند نقشی بازدارنده در برابر اسرائيل داشته باشد خوشحال هستند.

ايران و پيمان منع توليد سلاح های اتمی

ايران پيمان منع توليد سلاح های اتمی را در دوره حکومت پهلوی امضا کرد. حکومت اسلامی در سال 1987 بار ديگر عضويت خود را در اين پيمان تاييد کرد. بازرسان آژانس بين المللی انرژی اتمی نيز به طور منظم از ايران بازرسی کرده اند اما تا تقريبا يک سال قبل هيچگاه اعتراض عمده ای نسبت به برنامه های اتمی ايران مطرح نکرده بودند.

رهبران جمهوری اسلامی بر اين باورند که جمهوری اسلامی از دو سال پيش که جرج بوش، رييس جمهور آمريکا ايران را در کنار عراق و کره شمالی عضو محور شرارت معرفی کرد، به خاطر برنامه های اتمی آن تحت فشار قرار گرفته است. آنها می گويند آمريکا و اسرائيل برنامه های اتمی ايران را بهانه ای برای نابود کردن حکومت اسلامی قرار داده اند.

تندروها در ايران همچنين به آنچه سياست های دوگانه آمريکا می خوانند نيز اعتراض دارند. آنها می گويند برنامه های اتمی اسرائيل هرگز مورد اعتراض آمريکا قرار نگرفته است.

اما گروهی از ايرانيان می گويند برنامه های اتمی غير شفاف ايران مانند تاسيسات معرفی نشده اتمی و اروانيوم وارداتی که در گزارش اخير بازرسان آژانس بين المللی انرژی اتمی به آن اشاره شده بود، عواقب بين المللی بزرگی برای کشور به همراه آورده است.

ايران بر سر دو راهی

رهبران ايران بر اين نکته توافق دارند که امضای پروتکل الحاقی پيمان منع توليد سلاح های اتمی يا عدم امضای آن، عواقب وخيمی برای منافع ملی اين کشور خواهد داشت. اما آنها در مورد اينکه چه واکنشی به ضرب الاجل تعيين شده توسط آژانس بين المللی انرژی اتمی نشان دهند که تا پايان ماه اکتبر به آنها فرصت می دهد ثابت کنند در حال توليد بمب اتمی نيستند، اتفاق نظر ندارند.

اصلاح طلبان اينگونه استدلال می کنند که جو سرسختانه بين المللی امکان مانور زيادی برای جمهوری اسلامی باقی نگذاشته و آنها بايد بدون قيد و شرط به به خواسته های بين المللی تن دهند.

اما تندروها کاملا با اين موضع مخالفند. آنها می گويند ايران نبايد توانايی های دفاعی خود را در معرض ديد دشمنان خارجی قرار دهند. تندروها می گويند آزانس بين المللی انرژی اتمی چه تضمينی می تواند بدهد که آمريکا از طريق بازرسی های گسترده، به جاسوسی در مورد امکانات دفاعی ايران نخواهد پرداخت؟

تندروها می گويند ضرب الاجل توطئه ای برای براندازی جمهوری اسلامی است.

در عين حال، آيت الله خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی به طور بارزی سکوت اختيار کرده است. او در وضعيت دشواری قرار گرفته است. از سويی او نمی خواهد اين طور به نظر برسد که با پذيرش امضای پروتکل الحاقی، تسليم فشارهای خارجی شده است؛ از سوی ديگر او می داند که نپذيرفتن درخواست های بين المللی در مورد شفاف سازی برنامه های اتمی می تواند تهديدی برای حکومت وی باشد.

راه سوم؟

برخی ناظران می گويند جمهوری اسلامی در طول حيات 25 ساله خود با چنين انتخاب حساسی روبرو نشده بود. در اين شرايط سخت، برخی رهبران ايران به دنبال پيدا کردن راه سومی با شرايط ساده تر برای خود هستند.

کمال خرازی اخيرا گفت ايران آماده امضای پروتکل الحاقی به پيمان منع توليد سلاح های اتمی هست اما به اين شرط که حق غنی سازی اورانيوم (توليد سوخت نيروگاه های اتمی) را داشته باشد. اما در قطعنامه آژانس بين المللی انرژی اتمی از ايران خواسته شده تا برنامه های غنی سازی اورانيوم خود را متوقف کند. بعيد به نظر می رسد که آمريکا نيز با چنين حقی برای ايران موافقت کند.

آقای خرازی در داخل ايران نيز برای متقاعد کردن تندروها در مورد پذيرش درخواست های بين المللی مشکل خواهد داشت.