آیا ایران به ترکیه گاز مجانی صادر می‌کند؟

وزارت نفت ایران با انتشار اطلاعیه‌ای به گفته‌های چند رسانه‌ مخالف دولت، درباره آنچه "صادرات مجانی گاز به ترکیه" خوانده‌اند پاسخ داده است. وزارت نفت گزارش‌های این رسانه‌ها را "جوسازی" خوانده و گفته صادرات گاز طبق قرارداد و برای "تسویه حساب" با شرکت بوتاش ترکیه در حال انجام است.

روزنامه کیهان، در شماره سه‌شنبه نهم خرداد خود، با تیتر "دانستن حق مردم نیست!" از قول وزیر نفت ایران نوشته بود که ایران برای بازپرداخت "جریمه ۱/۹ میلیارد دلاری" به ترکیه "گاز مجانی" صادر می‌کند. این درحالی است که متن سخنان وزیر نفت این در نشست خبری روز شنبه، اشاره‌ای به "جریمه" شدن ایران ندارد. در این گزارش تلاش شده به سوالاتی که درباره این موضوع مطرح شده پاسخ داده شود.

آیا ایران به ترکیه "گاز مفت" صادر می‌کند؟

بیژن زنگنه وزیر نفت ایران، تایید کرده است که در حال حاضر ترکیه در قبال گاز صادراتی ایران، پولی پرداخت نمی‌کند. اما به گفته او "این موضوع در واقع اصلاح قیمت است که در قراردادها طبیعی است".

این "اصلاح قیمت" هم به شکایت ترکیه از ایران باز می‌گردد. این شکایت در سال ۱۳۹۱ به دیوان بین‌المللی داوری رسیده بود و البته دومین باری بود که ترکیه از ایران شکایت می‌کرد.

براساس گفته‌های وزیر نفت ایران، و البته اطلاعیه وزارت نفت، ایران به ترکیه گاز مفت صادر نمی‌کند، بلکه بخشی از پولی که قبلا از ترکیه بابت فروش گاز گرفته بود را پس می‌دهد تا حساب دو طرف تسویه شود و بعد فروش با قیمت توافق شده از سر گرفته شود.

چرا ترکیه از ایران شکایت کرد؟

مبنای شکایت سال ۱۳۹۱ ترکیه از ایران "اشکال در کیفیت و کمیت" گاز صادراتی ایران، و همچنین "قیمت بالا" بوده است. در مجموع ترکیه خواستار کاهش قیمت ۶۲/۵ درصدی بود. اما در نهایت دیوان داوری بین المللی، با کاهش قیمت ۱۳/۳ درصدی موافقت کرد.

این اولین شکایت ترکیه از ایران نبود. در سال ۱۳۸۷ هم بار دیگر کار ایران و ترکیه به دادگاه کشید. در آن سال ترکیه، موفق شد ۱۲/۵ درصد تخفیف بگیرد. و دولت محمود احمدی‌نژاد، یک میلیارد دلار به ترکیه پس داد. حالا با موفقیت دوباره ترکیه در گرفتن تخفیف از ایران، این روند تکرار می‌شود و ایران باید یا نقدی مابه تفاوت را پرداخت کند، یا اینطور که وزیر نفت ایران می‌گوید، با توافق دو طرف، بجای پول، گاز بدهد.

گاز ایران چقدر برای ترکیه اهمیت دارد؟

در حال حاضر، ترکیه حدود ۱۶ درصد گاز طبیعی مصرفی‌اش را از ایران وارد می‌کند. روسیه با ۵۶ درصد، بزرگ‌ترین صادر کننده گاز به ترکیه است. در دهه ۱۹۹۰ میلادی که ایران و ترکیه، قرارداد گازی امضا کردند، اقتصادی بودن این قرارداد زیر سوال بود. اما دولت وقت ترکیه، هدفش را متنوع کردن منابع تامین انرژی اعلام کرد. ترکیه نمی‌خواست فقط به روسیه وابسته باشد. برای همین هم حالا می‌گوید گاز ایران را گران خریده است. البته تقاضای گاز هم در ترکیه طبق پیش‌بینی پیش نرفت و قیمت گاز هم آنچنان بالا نرفت.

ایران چقدر گاز به ترکیه صادر می‌کند؟

صادرات ایران به ترکیه، حدود ۹۰ درصد حجم صادرات گاز ایران است. ترکیه تنها مشتری بزرگ خارجی گاز طبیعی ایران، دو مشتری دیگر ارمنستان و جمهوری آذربایجان هستند. البته آذربایجان گاز ایران را برای نخجوان می‌گیرد و در عوض از آستارا به ایران گاز صادر می‌کند، در حد بده بستان دو همسایه.

از نظر حجمی، سقف صادرات ایران به ترکیه، حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال است. اما امار صادارت گاز ایران نشان می‌دهد که صادرات واقعی حدود ۹ میلیون متر مکعب بوده است. قرارداد ۲۵ ساله صادات گاز ایران و ترکیه، در سال ۱۳۷۴ امضا شد و از سال ۱۳۸۱ صادرات آغاز شد.

قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه چقدر است؟

ترکیه می‌گوید، قیمت هر هزار متر مکعب گاز ایران، ۴۹۰ دلار است. در حالی که گاز آذربایحان حدود ۱۵۰ دلار و روسیه ۶۵ دلار ارزان‌تر است. البته قیمت گاز صادراتی، به کیفیت، حجم خرید سالانه، مسافتی که لوله طی می‌کند، شرایط آب و هوایی، امنیت و همچنین تعداد مرزهایی که لوله تا رسیدن به مقصد طی میکند بستگی دارد و مقایسه قیمت‌ها از روی قیمت‌های اعلام شده ساده انگارانه است.

با این حال، به نظر می‌رسد ترکیه برای خرید گاز، گزینه‌های ارزانتری دارد. از طرفی در سال‌های قبل ایران به دلیل مشکل در تامین نیاز داخلی در زمستان، در مواردی صادرت گاز ترکیه را قطع یا محدود کرده است. همچنین چند بار هم خط لوله به دلیل خرابکاری صدمه دیده و صادرات موقتا متوقف شده است که در مواردی هم ترکیه ابراز نارضایتی کرده بود.

ارتباط صادرات به ترکیه با قرارد کرسنت چیست؟

روزنامه کیهان و چند رسانه همسوی این روزنامه "ارزان فروشی" گاز در قرارداد کرسنت را پایه دعوای ترکیه خوانده‌اند. ادعایی که وزارت نفت ایران رد کرده است. قرارداد کرسنت، قرار بود گاز تصفیه نشده میدان گازی سلمان را به امارات بفروشد. اما این قرارداد با مطرح شدن اتهام رشوه گرفتن مقام‌های دولتی برای "ارزان فروشی" گاز به امارات بحث برانگیر شد و در نهایت اجرا نشد.

از طرفی گاز صادراتی قرارداد کرسنت از میدان سلمان در آبهای خلیج فارس بوده است. در قراردادهای صادرات گاز، معمولا مسافت انتقال گاز و شرایط جغرافیایی در نظر گرفته می‌شود و بعید است که صادرات گاز از سر چاه، با صادرات گاز در شمال غربی ایران و از ارتفاع بسیار بالا قابل مقایسه باشد.

درباره سرنوشت گاز میدان سلمان، غلامحسین نوذری که در دولت محمود احمدی نژاد مدتی وزیر نفت بود، گفته که "شاید نقدهایی بر قرارداد کرسنت وارد باشد" اما به گفته او در همه این سال‌ گاز میدان سلمان به دلیل نبود امکانات تصویه آتش زده می‌شود. در حالی که می‌شد قرارداد را نهایی کرد و بعد از هفت سال سر قیمت توافق کرد.