زغال سنگ؛ می‌کشد و می‌آلاید

ریزش تونل در معدن زغال سنگ سوادکوه مرگ فجیعی را برای مجید مرادی رقم زد.

این اتفاق یک روز پیش از انفجار معدن آزاد شهر استان گلستان ایران رخ داد ولی بر خلاف آن توجه خاصی جلب نکرد. مجید مرادی ۴۰ ساله٬ یکی از دو معدنکاری بود که در حادثه سوادکوه درگذشت.

یک دلیل این بی‌اعتنایی می‌تواند آمار بالای کشته‌های روز بعد در سانحه معدن یورت آزادشهر باشد. صنعت زغال سنگ در ایران همیشه مرگبار و خطرناک بوده اما این بار با مرگ بیش از ۳۰ نفر مرگ‌بارترین حادثه تاریخ زغال سنگ ایران رقم خورد.

مرگ و میر در معادن زغال سنگ هر کشور را به نسبت به میزان زغال سنگی که آن کشور تولید می‌شود، می‌سنجند.

بین سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۱ ایران ۱۸ میلیون تن زغال سنگ تولید کرد و ۵۰ معدنکار را از دست داد. در همین مدت آمریکا ۵۵۰ برابر ایران زغال سنگ تولید کرد و آمار کشته‌هایش فقط ۱۰ برابر ایران بود.

در جهان بیشترین تولید زغال سنگ و همین‌طور بیشترین کشته‌ها مربوط به کشور چین است. این کشور یک سوم زغال سنگ دنیا را تامین می‌کند و به طور متوسط دو سوم مرگ‌های حوادث معدن زغال سنگ جهان به نام این کشور ثبت می‌شود.

آمار کشته‌ها در حوادث معدن ایران با چین قابل مقایسه نیست اما اگر میزان تولید زغال سنگ ملاک باشد٬ حادثه معدن یورت در ایران می‌تواند از این نظر نام این کشور را در جدول کشته‌ها به نسبت تولید٬ در کنار چین بنشاند.

درباره حادثه معدن یورت بیشتر بخوانید:

مخاطرات ایمنی و تنگناهای معیشتی

مرگ و میر و فرسودگی در صنعت زغال سنگ با ‌فن‌آوری‌ها و آموزش‌های جدید می‌تواند کمتر شود. نه فقط برای معدنچی‌هایی که حین کار کشته می‌شوند بلکه برای معدنچیانی که یا آسیب می‌بینند یا در گذر سال‌ها دچار مشکلات تنفسی می‌شوند.

سختی زندگی برای معدنچی‌ها از این فراتر می رود زیرا سطح دستمزدها در این صنعت پایین است و آنها را در جرگه اقشار محروم جامعه قرار می‌دهد.

هر چند ایران تولید زغال سنگ خود را در سا‌لهای اخیر نزدیک به دو برابر کرده ولی وضعیت خطرناک معادن نشان می دهد که سرمایه‌ها به طرف بهبود شرایط کاری و ارایه آموزش‌های لازم حرکت نکرده است.

معدنچی‌های ایران همواره در حال اعتراض به حقوق معوقه خود هستند که گاهی ماه‌ها پرداخت نمی‌شود زیرا نبود سرمایه‌گذاری و نیروی کار ورزیده مانع سودآوری کارفرماها می‌شود.

این اعتراض‌ها در معادن دولتی ایران بیشتر دیده می‌شود زیرا معدنچی‌های شاغل در بخش دولتی نسبت به امنیت شغلی خود خاطر جمع‌تر هستند و نگرانی کم‌تری از اخراج دارند در حالی که در بخش خصوصی کارفرما می‌تواند به‌راحتی کارگر معترض را از کار بیکار کند.

آیا پایان عصر زغال سنگ نزدیک است؟

زغال سنگ یک سوخت فسیلی، آلاینده و قابل جایگزینی است که جهان می‌کوشد آن را کنار بگذارد.

برای همین تولید و مصرف زغال سنگ در همه مناطق جهان به‌جز آسیا رو به کاهش است. البته تولید آسیا آنقدر بالا رفته که کاهش اندک تولید آن در اروپا و آمریکا در ۱۵ سال گذشته کمتر به چشم می‌آید.

پیروزی دونالد ترامپ در آمریکا این کشور را به سمت تلاش برای احیای صنعت فرسوده و ناکارآمد زغال سنگ برد ولی خیلی کارشناسان می گویند این تلاش ناکام خواهد ماند زیرا با رواج سوخت‌های جایگزین کم خطر، کمتر آلاینده و به صرفه‌تر مثل نفت و گاز و انرژی‌های پاک، صنعت زغال سنگ محکوم به زوال است.

در توافق جهانی تغییرات اقلیمی در پاریس، همه کشورهای دنیا تعهد دادند که تا سال ۲۰۳۰ از مصرف سوخت‌های فسیلی بکاهند تا جهان را از روند خطرناک گرم‌تر شدن جو زمین و به‌هم ریختن آب و هوا نجات دهند.

چون زغال سنگ فعلا قابل اتکاترین منبع انرژی است، راه آسان‌تر و ارزان‌تری را برای تامین امنیت سوختی پیش رو خیلی از کشورها مانند لهستان، روسیه، استرالیا، آفریقای جنوبی و ... قرار می‌دهد.

اما با ظهور اراده‌ای جهانی برای فاصله گرفتن از اقتصاد مبتنی بر کربن و متان، اغلب پیش بینی‌های کارشناسانه حاکی است که تا اواسط قرن ۲۱ جایی برای زغال سنگ در سبد سوختی جهان وجود نخواهد داشت.

صنعت زغال سنگ زمانی جهان را به دروازه‌های انقلاب صنعتی برد اما حالا به خطری بزرگ برای سلامت طبیعت و به طبع آینده بشر بدل شده است. علاوه بر این در کشورهای رو به توسعه، معدنچی‌ها در خط مقدم آسیب‌پذیری از این صنعت هستند.

ایران در سا‌ل‌های اخیر بر خلاف روند جهانی، تولیدات و صادرات زغال سنگ خود را بالا برده است.

هزینه‌های خودداری از کنار گذاشتن تدریجی این صنعت برای ایرانیان فقط لکه سیاهی به شکل معدن آزادشهر در فضای سرسبز استان گلستان نیست بلکه امروز به شکل عزرائیل بر سر ۱۲۰ معدن فعال ایران سایه افکنده است.