تئاتر ایران در سالی که گذشت: نام بیضایی، یاد رفیعی

تئاتر ایران در سالی که گذشت، همچون دیگر حوزه‌های فرهنگی کشور، با افت و خیزهای متعدد همراه بود. افزایش چشمگیر سالن‌های خصوصی و به دنبال آن فراوانی تعداد اجراها را شاید بتوان برجسته‌ترین رویداد تئاتری در سال ۹۵ خواند. تا انجا که هرشب در تهران حدود صد نمایش به روی صحنه ‌رفت. در این سال، پس از گذشت چهارده سال سرانجام مدیرعامل خانه تئاتر عوض شد و حضور یوجینو باربا، از مهم‌ترین چهره‌های امروز تئاتر جهان، برای برگزاری کارگاه‎های آموزشی در تهران، جانی تازه به جسم و جان تئاتر کشور دمید.

در سالی که رفت حضور پر رنگ بهرام بیضایی در حالیکه خارج از ایران است احساس می شد و نشان از تاثیر نام او داشت. از بی خبری وزیر مستعفی وزارت ارشاد از توانایی کار کردنش و حمله کیهان به او تا اجرای "مجلس ضربت خوردن" در تهران و اجرای "طربنامه" در آمریکا. این مطلب مروری است بر برخی از رویدادهای مهم تئاتری در سال ۹۵.

پرفروش‌ترین‌ها

"مجلس ضربت زدن" به نویسندگی بهرام بیضایی و کارگردانی محمد رحمانیان، "طپانچه خانم" اثر محمد امیر یار احمدی، به کارگردانی شهاب الدین حسین پور، "روزهای بارانی" به نویسندگی و کارگردانی امین بهروزی و"شلتر" به کارگردانی امیر میری پرفروش‌ترین های مجموعه تئاتر شهر به گزارش ایران تئاتر در سال۹۵ معرفی شدند.

حمله کیهان به بیضایی و رحمانیان

هنرمندان در سال ٩٥ نیز همچون گذشته از هجمه رسانه‌هاى تندرو در امان نبودند. روزنامه کیهان سى‌ام تیر ماه در واکنش به اجراى نمایش "مجلس ضربت خوردن" اثر بهرام بیضایى و کارگردانى محمد رحمانیان که از ٢٩ خرداد در تالار اصلى تئاتر شهر بر صحنه بود، با انتشار مطلبى این دو هنرمند را بى‌سواد خواند.

کیهان در واکنش به گفته رحمانیان که در گفتگو با روزنامه ای سینمایی رضایت خود نسبت به مورد ممیزی قرار نگرفتن اثرش ابراز کرده بود نوشت: "نویسنده موهن و ضد اسلامى "روز حسین" که متن "بهرام.ب" را به روى صحنه برده است از اینکه ارشاد تاکید و شرط نویسنده خارج‌نشین را مبنى بر پرهیز از ممیزى متنش پذیرفته ابراز خوشبختى کرد""

آلبوم عکس‌: نمایش طرب‌نامه کاری از بهرام بیضایی

وزیر ارشاد ایران: نمی‌دانم بیضایی توانایی انجام کار دارد یا نه

"مضحک این است که نه نویسنده نمایشنامه و نه کارگردان آن، هیچ یک از سواد دینى و تاریخى و سیاسى برخوردار نیستند."

این نمایشنامه که تاریخ نگارشش به سال١٣٧٩ بازمی‌گردد، اثرى ا‌ست با تم مذهبى که با نگاهى نو به روایت شب ضربت خوردن امام على پرداخته و حذف چهره‌هاى روشنفکر و نخبه‌کشى در زمان اسلام و در دوران معاصر را مورد انتقاد قرار داده.

با آنکه متن این اثر بارها در ایران تجدید چاپ شده، بهرام بیضایی هرگز نتوانست آن را اجرا کند. امیدها در دوره اصلاحات نیز براى اجراى این اثر نافرجام ماند.

خصوصی سازی تئاتر

خصوصى‌سازى تئاتر در مدت زمانى کوتاه توانست چرخ تئاتر کشور را رونقی تازه ببخشد.

تا آنجا که طى چهار سال گذشته حدود ٢١ تماشاخانه در تهران و ٣ سالن در شهرستان‌ها تاسیس شد و بستری گشوده شد برای بسیاری از گروه‌های نمایشی تا بتوانند بدون انتظار در صف سالن‌های محدود دولتی، آثار خود را برای مخاطبان‌شان به نمایش بگذارند.

برخى کارشناسان حوزه نمایش اما معتقدند تئاتر در برخورد با پدیده خصوصی سازی دچار شتابزدگى شده است. تاسیس تماشاخانه توسط افراد غیر متخصص و واجد پیشینه تئاترى، انبوه مکان‌هاى بى‌هویت، عدم امکانات سخت‌افزارى، نبود نیروى ناظر بر قیمت گذارى بلیط، تن دادن صاحبان تماشاخانه‌ها به شیوه‌هاى رایج نمایشی و جای خالی سبک‌هاى متفاوت اجرایى، فقدان پراکندگى جغرافیایى سالن‌ها از مواردی‌ست که به این دلنگرانی دامن زده است.

بیشتر بخوانید:

صفحه ویژه؛ نوروز ۹۶

سال بلوا؛ سینمای ایران در سالی که گذشت

ورزش ایران در سال ۹۵، از مدال کیمیا تا تیم فوتبالی که نمی‌بازد

درگذشتگان ۹۵: پس مرگ؛ چیز دیگری بود

حقوق بشر ایران در ۱۳۹۵؛ سال اعتصاب غذا، کاهش اعدام‌ها

نخستين مجمع عمومى انجمن صنفى تماشاخانه‌هاى ايران كه ايده آن در سال‌هاى اخیر مطرح شده بود در تئاتر شهر برگزار شد. به عقيده برخی هنرمندان عنوان تماشاخانه‌هاى خصوصى يا مستقل می‌توانست نامی شایسته تر برای این صنف باشد،اعضای انجمن می گویند خواست آن ها هم همین بوده اما مورد تاييد وزارت كار قرار نگرفته و "امكان ثبت انجمنى با پسوند خصوصى يا مستقل هرگز وجود نداشته است."

تغییر در مدیریت خانه تئاتر

پس از گذشت ١٥ سال سرانجام طلسم ها شکست و مدیریت خانه تئاتر که براى سال هاى پیاپى بر عهده ایرج راد بود، به اصغر همت سخنگوى هیات مدیره این نهاد سپرده شد.

با آنکه ایرج راد در جلسه هیات مدیره ٢٧ اردیبهشت خانه تئاتر بیشترین راى را از سوى هیات مدیره این نهاد به دست آورد، وى اما این سمت را نپذیرفت که همین مساله باعث ایجاد شایعه استعفاى وى از سوى برخى رسانه ها شد. راد اما این خبر را تکذیب کرد و دلیل این ممانعت را پرداختن به فعالیت هاى هنرى خویش عنوان کرد.

بسیارى از هنرمندان تئاتر در این سال ها عملکرد این نهاد به عنوان نماینده خانواده هنرهاى نمایشى کشور را مورد انتقاد قرار داده و آن را سازمانى داراى ضعف هاى اساسى خوانده بودند.

اصغر همت مدیر جدید این خانه مهم ترین برنامه خود را پیگیرى جدى خواسته هاى تئاتری ها اعلام کرد.

جشنواره‌ای به نام بهرام بیضایی

نخستین جشنواره ملى تئاتر بهرام بیضایی که بنا بود پنجم دى به مناسبت هفتاد و هشتمین سالگرد تولد وی و به پاس شش دهه فعالیت او در زمینه هنرهای نمایشی و با هدف معرفى و شناخت آثار نمایشى این فیلمنامه‌نویس، پژوهشگر و کارگردان معاصر و برجسته ایرانى، توسط یک مرکز فرهنگ و هنر علمى کاربردى برگزار شود، به دلیل استقبال گسترده متقاضیان از سراسر کشور و انبوه آثار ارسالى برگزار نشده و موکول به نیمه دوم بهار سال آینده شد.

این رویداد اما خشم رسانه‌اى تندرو همچون کیهان را در پی داشت. این روزنامه بیضایی را فراری خواند و نوشت:"سوال اینجاست که برگزارى جشنواره فوق با استفاده از امکانات و هزینه بیت‌المال قرار است کدام اندیشه بیضایى را مورد تجلیل قرار داده و جایزه بدهد؟ در حالى که وى طبق برخى اسناد تاریخى از خانواده‌اى بهایى بوده و در نهایت به قول خودش فردى لائیک و غیر مذهبى است."

به دنبال واکنش تند هنرمندان به این اتفاق، پرویز پرستویى در صفحه اینستاگرام خود نوشت" آقاى شریعتمدارى! شما مى دانید راجع به چه کسى حرف مى‌زنید؟ واقعا چگونه به خود اجازه مى‌دهید در مورد استاد مسلم عرصه ادبیات و نمایش و مدافع فرهنگ پارسى، استاد بهرام بیضایى حرفى بزنید؟"

لغو مجوز در مشهد، این بار تئاتر

در مشهد فقط کنسرت های موسیقی لغو نشدند. روزهاى پایانى سال همراه بود با خبر لغو مجوز اجراى نمایش آخرین نامه به کارگردانى مهرداد کورش نیا که بنا بود از ٢١ اسفند، در سالن اصلى تئاتر شهر مشهد به روى صحنه برود.

١٦ اسفند ٩٥ با پیش فروش اینترنتى بلیط‌هاى نمایش، سایت فروش با مشکل فنى مواجه شد که دلیل آن ازدحام و استقبال براى خرید بلیط اعلام شد. بلیط‌هاى نمایش با قیمت ٥٠ تا ١٠٠ هزار تومان پیش فروش شده بود که این مساله اعتراض تئاتریهای مشهد را در پی داشت.

همان روز کارگردان نمایش در صفحه اینستاگرام خود نوشت:"واقعا جاى تاسف دارد که استان‌هاى ما بخصوص شهرهاى بزرگى چون مشهد آنقدر از امکانات و برنامه‌هاى خوب فرهنگى فاصله دارند که یک نمایش محقر و بى‌ادعایى چون آخرین نامه با چنین استقبالى روبه رو مى‌شود."

این متن واکنش تئاتری های مشهد را مبنی بر توهین به مردم مشهد از سوی کارگردان در فضاى مجازى برانگیخت.

تا آنجا که مدیر انجمن هنرهاى نمایشى خراسان رضوى، با اعلام حمایت از هنرمندان مشهد، طى حکمى مجوز اجراى نمایش را لغو کرد.

نوید محمدزاده بازیگر نمایش با انتشار ویدئویى در صفحه اینستاگرام گفت: "یک سرى از مدیران به این معروف هستند که کنسرت لغو کنند، جلوى اجراى تئاتر را بگیرند و فیلمى را که مجوز دارد را توقیف کنند و در تاریخ به این نام بمانند."

جشنواره تئاتر فجر و بزرگداشت علی رفیعی

سى و پنجمین دوره جشنواره بین المللى تئاتر فجر که از نخستین روز بهمن ماه ٩٥ با بودجه‌ای برابر با دوره قبل، تا دهم همین ماه در هفت استان آذربایجان شرقى، البرز، بوشهر، خراسان رضوى، فارس، گلستان و یزد برگزار شد، شامل تغییراتی در بخش هایی در خود نسبت به دوره‌های قبل بود.

حذف بخش تولیدات تازه تئاتر ایران با تمرکز بر اجراهای سال، یکی از مهم ترین تغییرات این دوره بود.

سعید اسدی دبیر جشنواره به خبرگزاری مهر گفت:"در دوره‌های گذشته توجه به تولیدات تازه، مسیری برای دادن اجرای عمومی به آثار مختلف تلقی می‌شد که این امر جشنواره را تحت الشعاع قرار می‌داد و جشنواره تبدیل به یک تولید کننده یا تهیه کننده می‌شد."

همچنین حضور پر رنگ تماشاخانه‌های خصوصی تحت عنوان "به علاوه فجر" در دوره قبل باعث شد تماشاخانه‌های دولتی و نیمه دولتی که در بخش اصلی نبودند، در سال ۹۵ زیر چتر این بخش قرار گیرند.

از علی رفیعی در سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر برای چهار دهه فعالیت تئاتری تجلیل شد.

باغچه بان و صد سال تئاتر کودک در ایران

بیست و سومین جشنواره بین‌المللى تئاتر کودک و نوجوان که در آذر ماه سال ٩٥ در همدان برگزار شد، همراه بود با جشن صد ساله شدن عمر این تئاتر در کشور بود.

بسیارى تولد تئاتر کودک به شیوه معاصر آن را، اجراى نمایشى توسط "جبار باغچه بان" به تاریخ ١٢٩٨ در کودکستانى در تبریز مى دانند.

در متن پیام بنیاد کودک که به همین مناسبت و در بزرگداشت باغچه بان در این مراسم خوانده شد، از هنرمندان این رشته دعوت شد تا در سه سال باقى مانده به صد ساله شدن، عهدى ببندند براى دستیابى به اهدافى چون تاسیس رشته تئاتر کودک در دانشگاه‌هاى کشور، داشتن نشریه دائمى تئاتر کودک، گردآورى تاریخ شفاهى این حوزه، افتتاح موزه تئاتر کودک و نوجوان.

همچنین در انتهاى این پیام آمده بود اگر قرار باشد همه فرزندان ایران تئاتر ببینند، ظرفیت این حوزه باید ده هزار برابر شود.