پارسا پیلتن

	اوپک بیشترین میزان نفت را در ربع قرن اخیر تولید می کند

قيمت نفت خام روز جمعه به اميد اجلاس اوپک به زير بشکه ای ۶۴ دلار افت کرد، ولی همچنان دو برابر دو سال پيش است.

سه هفته پيش قيمت نفت در پی ضربه تندباد کاترينا به تاسيسات انرژی خليج مکزيک به رکورد تازه اسمی بشکه ای ۷۰ دلار و ۸۵ سنت رسيد، ولی حالا مقامات آمريکايی می گويند اين توفان استوايی به لوله های نفت در آبهای اين منطقه آسيب نرسانده است.

به نظر می آيد مجموعه دو عامل تعهد اوپک و مصون ماندن نسبی زيرساختها، قدری آرامش به بازار بخشيده و شايد معامله گران به اجلاس دو روزه وزرای کشورهای صادر کننده نفت، بهتر از اجلاسهای اخير اين کارتل، واکنش نشان دهند.

شاخه زيتون

مشکل اينجاست که شرايط روانی بازار پس از اتهامات و ضد اتهامات گوردون براون، وزير دارايی بريتانيا و عدنان شهاب الدين، کفيل دبير کل اوپک، درباره اين که عامل اصلی "معضل جهانی" گرانی نفت کيست، همچنان آشفته است و چه بسا بازار نامعقول تر از هفته های اخير رفتار کند و شاخه زيتون يازده عضو اين کارتل را پس بزند.

اعضای اوپک صراحتا گفته اند که چنانچه گرانی نفت بر تقاضا فشار بياورد و در نتيجه آمريکا و چين به عنوان دو مصرف کننده بزرگ نفت خام دچار رکود شوند، آنگاه هيچ کشوری از زيانهای کندی رشد اقتصاد جهان در امان نخواهد بود، نه عربستان که اخيرا به مدد درآمدهای سرشار نفتی، حقوق کارمندانش را ۱۵ درصد افزايش داد و نه ايران که با وجود برآورد درآمد چهل ميليارد دلاری نفت، بايد امسال بيش از ۱۱ ميليارد از بدهی های خارجی اش را بپردازد.

ضربه حوادث در چند ماه اخير حوادث غير مترقبه مانند آتش سوزی و تندباد نيز به ظرفيت پالايش کشورهايی مانند آمريکا و ونزوئلا آسيب جدی وارد آورده است

اين هفته هم اوپک و هم آژانس بين المللی انرژی تخمينهای خود درباره رشد تقاضا برای نفت خام را برای چندمين بار متوالی در سال ۲۰۰۵ پايين تر آوردند که نشانه ای از نگرانی درباره کند شدن چرخ اقتصاد کشورهای معتاد به نفت است. از هم اکنون بودجه نويسان کشورهای اوپک درباره چشم انداز بالا ماندن قيمتهای نفت در سال ۲۰۰۶ دچار ترديد جدی شده اند، زيرا پيش بينی می شود سال آينده ميانگين قيمت سبد اوپک از ۴۵ به ۴۰ دلار تنزل کند.

در کنار اين نگرانی مادی، اوپک دغدغه ای معنوی نيز دارد. اعضای اين سازمان هيچ مايل نيستند در نظر مصرف کنندگان حريص و آزمند جلوه کنند زيرا می ترسند چرخه قيمت نفت، دير يا زود، به پايين ترين نقطه برسد و آنگاه دوره بی تفاوتی مصرف کنندگان انرژی نسبت به مشکلات اقتصادی توليد کنندگان آغاز شود.

تنبلی غولها

اما دو مشکل بر سر راه فرونشاندن دلشوره های مصرف کنندگان و توليد کنندگان هست.

اول، دليل اصلی موج اخير قيمتها بيشتر فقدان فرآورده های نفت به سبب افت ظرفيت جهانی پالايش ارزيابی شده است نه کمبود نفت خام. در ساليان اخير شرکتهای بزرگ انرژی در زمينه پالايش کمتر سرمايه گذاری کرده و با ترس از کابوس به اوج رسيدن توليد نفت خام، بيشتر توان مالی و فنی خود را صرف يافتن ذخاير جديد کرده اند.

بعد از بروز توفان کاترينا، آژانس بين المللی انرژی در دوم سپتامبر از اعضای خود خواست ۶۰ ميليون بشکه از ذخاير استراتژيک خود را به بازار روانه کنند که تاثير ملموسی روی قيمتها نداشت حتی نصف آن به فروش نرفت. اين مساله نشان می دهد جهان تشنه نفت پالايش شده است، نه نفت خام.

اکنون هراس از بروز تکانه ای مشابه شوکهای نفتی دهه ۱۹۷۰ سبب شده است که غولهای نفتی دوباره به فکر سرمايه گذاری در زمينه احداث پالايشگاه بيافتند. به عنوان نمونه، شرکت توتال فرانسه، تاحدودی تحت فشار دولت، تصميم گرفته است ظرف پنج سال آينده چهار ميليارد دلار صرف تقويت ظرفيت پالايش خود کند.

در چند ماه اخير حوادث غير مترقبه مانند آتش سوزی و تندباد نيز به ظرفيت پالايش کشورهايی مانند آمريکا و ونزوئلا آسيب جدی وارد آورده است. گفته می شود دستکم چهار پالايشگاه بزرگ آمريکا که گرفتار خشم کاترينا شده اند، تا هفته ها نمی توانند توليد خود را از سر بگيرند.

ظرفيت پالايش کارتل

	کارشناسان می گويند نفت خام اوپک از نوع سنگين با ميزان سولفور بالاست که برای پالايشگاه های آمريکا چندان مناسب نيست

يکی ديگر از اتهامات هفته گذشته وزير دارايی بريتانيا به اوپک عدم سرمايه گذاری کافی در زمينه پالايشگاه بود.

اگرچه اين ادعا در ظاهر درست است، ولی چندان منطقی نيست. عربستان در حال حاضر در چين و آمريکا پالايشگاه می سازد ولی همه توليد کنندگان اوپک به اندازه بزرگترين دارنده ذخاير نفت خام دنيا ثروتمند نيستند که مازاد درآمد نفتی خود را صرف صنايع پايين دستی در کشورهای خارجی کنند.

به عنوان نمونه، ايران که از حدود يک دهه پيش از سوی آمريکا با تحريمهای مضاعف در صنايع نفت و گاز مواجه شده، خودش با کمبود فرآورده های نفتی مانند بنزين دست و پنجه نرم می کند و امسال حداقل بايد يک دهم درآمد نفتی خود را صرف واردات سوخت وسايل نقليه کند.

اگرچه منتقدان داخلی، دولت محمد خاتمی را به قصور در سرمايه گذاری برای ساخت پالايشگاه در دوره هشت ساله حکومتش متهم کرده اند، ولی بيژن نامدار زنگنه، وزير نفت سابق پاسخ داده است که اين طرح به دليل محدوديتهای مالی و تنگ نظريهای قانونگذاران مقرون به صرفه نبوده است.

ريسک توليد اضافی

مشکل دوم اين است که ده عضو اوپک بدون عراق در ماه اوت اعلام کردند توليد خود را به بيش از سی ميليون بشکه در روز رسانده اند که دو ميليون بشکه بيشتر از سقف مقرر است.

صرف نظر از عمليات خرابکاری در عراق، بيشتر اعضای اين کارتل در حال حاضر با حداکثر ظرفيت نفت را از چاه بيرون می کشند و هرگز نمی توانند توليدشان را آنقدر بالا ببرند که روان آشفته بازار را تسکين دهند.

نفت بی خريدار بعد از بروز توفان کاترينا، آژانس بين المللی انرژی از اعضای خود خواست ۶۰ ميليون بشکه از ذخاير استراتژيک خود را به بازار روانه کنند که تاثير ملموسی روی قيمتها نداشت حتی نصف آن به فروش نرفت

کارشناسان همچنين می گويند نفت خام اين کارتل که چهل درصد نياز روزانه دنيا را تامين می کند، از نوع سنگين با ميزان سولفور بالاست که برای پالايشگاه های آمريکا چندان مناسب نيست. بنابراين توليد بيشتر نه برای مصرف کننده مفيد خواهد بود و نه توليد کننده.

با اين حال، عربستان سعودی، بزرگترين توليد کننده نفت جهان و امارات قول داده اند توافق ساير اعضا را برای افزايش سقف توليد، دستکم برای نيم ميليون بشکه در روز، جلب کنند.

علی نعيمی، وزير نفت عربستان، اطمينان داده که تقاضا شانه به شانه عرضه پيش می رود ولی اوپک برای فرونشاندن نگرانی درباره از راه رسيدن زمستان توليدش را بالا خواهد برد. همتای اماراتی وی نيز قول داده اين کارتل سقف توليد روزانه خود را "به مقدار کافی" بالا ببرد.

وجدان آسوده

اوپک برای خارج نشدن از چرخه قيمتگذاری طلای سياه، توليدش را به بالاترين رقم در ۲۶ سال اخير رسانده و به احتمال زياد در اجلاس آتی نيز به افزايشی نمادين و هزينه بر تن خواهد داد.

حتی اگر اين کارتل در اجلاس وين شگفتی بزرگتری تقديم بازار نفت کند، محدوديت ظرفيت پالايش مانع از سقوط قيمتها به زير مرز ۶۰ دلار خواهد شد.

بدون آن که نگرانی مصرف کنندگان و توليدکنندگان کمتر شود، وزاری اوپک فقط می توانند تا اجلاس دسامبر حس مسئوليت پذيری خود را به رخ بازار بکشند.