جنگ روسیە و اوکراین تهدیدی برای امنیت غذایی جهان

مجموعه "ناظران می‌گویند" بیانگر نظر نویسندگان آن است. بی‌بی‌سی می‌کوشد تا با انتشار مطالبی از طیف‌های گوناگون، چشم‌انداز متنوع و متوازنی از دیدگاه‌ها ارائه دهد.

در این مطلب منصور سهرابی جنگ دو کشوری که روی هم بیش از یک چهارم تجارت جهانی گندم را برعهده دارند چه تاثیری بر امنیت غذایی و همچنین دسترسی بە بذر وکود خواهد داشت؟

از آنجایی که قیمت نفت و گاز با تشدید تنش روسیه و اوکراین در حال افزایش است، مصرف کنندگان در سرتاسر جهان اثرات فوری بحران را اغلب در پمپ بنزین ها یا قبوض آب و برق بعدی خود جستجو می کنند. با این حال، ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود.

اوکراین و روسیه روی هم بیش از یک چهارم تجارت جهانی گندم (حدود ٣٠ درصد)، یک پنجم فروش ذرت و ٨٠ درصد از صادرات جهانی آفتابگردان را بر عهدە دارند.

در پی این بحران بارگیری از بنادر اصلی صادرات غلات اوکراین از جمله چورنومورسک، میکولائیف، اودسا، خرسون و یوژنه قطع شدە است.

بسته شدن بنادر و راه آهن در اوکراین که به سبد نان اروپا معروف است، صادرات کالاهای این کشور را مختل کردە است و معامله گران نگران هستند که این درگیری می‌تواند باعث تقلا برای جایگزینی این منابع شود. هر چند کە در چند ماە گذشتە تورم مواد غذایی در حال افزایش بود اما اکنون افزایش قیمت‌ها هم می‌تواند شتاب بیشتری بگیرد.

فوربس در ٢٤ فوریه اعلام کرد که قیمت گندم، ذرت و سویا به دلیل نگرانی در مورد وضعیت اوکراین افزایش یافته است.

ادامە این تنش کشورهای عمدە وارد کنندە محصولات غذایی از روسیە و اوکراین را ناچار خواهد کرد دنبال راە حلی جایگزین برای تامین مواد غذایی خویش باشند کە بە آسانی بدست نمی‌آید. برای نمونە کشور مصر برای تامین امنیت غذایی خویش، بشدت بە روسیە و اوکراین وابستە است در روز پنجشنبه٢٤ فوریە مناقصه خرید بین‌المللی گندم خود را لغو کرد، زیرا گزارش‌هایی مبنی بر اینکه هیچ پیشنهادی از گندم روسیه یا اوکراین دریافت نشده منتشر شدە است.

در این شرایط اوکراین وروسیە نمی‌توانند بە تعهدات قراردادی خود عمل نمایند. به ویژه اینکە بسیاری از کشورها درگیر خشکسالی و تبعات تغییرات اقلیمی هستند و یا شرایط لازم برای کشاورزی را ندارند و یا آنکە توان تولید برای تامین محصولات مورد نیاز کشور خویش را ندارند. عدم حضور محصولات تولیدی روسیە و اوکراین در بازار جهانی تهدیدی جدی برای امنیت غذایی بسیاری از کشورهای دنیا محسوب می‌شود.

در اجلاس جهانی غذا در سال ٢٠٠٩ تعریف امنیت غذایی چنین آمده است که "امنیت غذایی زمانی وجود دارد کە مردم همواره به غذای کافی، سالم و مغذی دسترسی فیزیکی، اجتماعی واقتصادی داشتە باشند و غذای در دسترس نیازهای یک رژیم تغذیەای سازگار با سلیقە ها و ترجیحات آنان را برای یک زندگی فعال سالم فراهم سازد".

صادرات محصولات کشاورزی روسیە

بر اساس گزارش فائو، در سال ٢٠٢٠ روسیه ٨٦ میلیون تن از غلات پر مصرف جهان را تولید کرد.

این کشور در سال ٢٠٢١ درآمدهای بی‌سابقه‌ای از صادرات مواد غذایی به دست آورد و برای دومین سال متوالی وضعیت جدید خود را به عنوان فروشنده برتر محصولات کشاورزی حفظ کرد.

بر اساس گزارش وزارت کشاورزی آمریکا، روسیه در سال ٢٠٢١ حدود ۷۴.۵ میلیون تن گندم و ۱۶.۵ میلیون تن گل آفتابگردان تولید کرد.

طبق گزارش APK-Inform، روسیه در بازە زمانی ژوئیه تا نوامبر ٢٠٢١، ٢٤ درصد گندم صادراتی خود معادل ۴.۳ میلیون تن را بە ایران، ۳.۷ میلیون تن (٢٠ درصد) را بە ترکیە و ۲.۷ میلیون تن (١٥ درصد) را به مصر صادر کردە است.

در سال ٢٠٢١ بزرگترین شریک صادرات کشاورزی روسیه اتحادیه اروپا بود که خرید خود را با ٤١ درصد افزایش نسبت به سال ٢٠٢٠ به ۴.۷ میلیارد دلار رساند. دومین بازار بزرگ مواد غذایی روسیه، ترکیه بود که واردات خود را با ٣٨ درصد افزایش به ۴.۳ میلیارد دلار رساند.

صادرات کشاورزی اوکراین

بخش کشاورزی یکی از مهمترین بخش های اقتصاد اوکراین است کە ٧٠ درصد مساحت این کشور معادل ۴۱.۵ میلیون هکتار بە این بخش اخصاص دارد.

در سال ٢٠٢٠، بخش کشاورزی اوکراین تقریباً ۹.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی را شامل می‌شد.

ذرت، گندم و جو عمده ترین محصولات غلات اوکراین هستند. بسیاری از کارشناسان تخمین می‌زنند که پتانسیل کل تولید غلات اوکراین ١٤٠ میلیون تن است.

دانه‌های روغنی دومین زیربخش مهم در کشاورزی اوکراین است. سال گذشتە این کشور ٣٣ میلیون تن گندم تولید کردە کە ٧٥ درصد آنرا صادر کردە است و ١٢ درصد صادرات گندم دنیا را بە خود اختصآص دادە است. اوکراین همچنین سال ٢٠٢١ حدود ٤٢ میلیون تن ذرت تولید کردە کە ١٦ درصد از صادرات دنیا را شامل می‌شود. بازار اصلی اوکراین آفریقا، خاورمیانە، هند و اندونزی ست. اوکراین بیش از ۱۰ درصد از واردات محصول گندم ١٤ کشور را تامین می‌کند.

بر اساس گزارش USDA، اوکراین در سال ٢٠٢١ حدود ٤٠ میلیون تن ذرت تولید کرد کە شامل ١٦ درصد تولید جهانی ست. این کشور بیش از ٣٢ میلیون تن از تولیدات خود را صادر کرد. چین عمدەترین بازار ذرت اوکراین است.

اوکراین با تولید ۱۷.۵ میلیون تن آفتابگران رتبە اول تولید این محصول را بە خود اختصاص دادە است.

این بحران فقط بە تورم محصولات کشاورزی ختم نمی‌شود بلکە سایر نهادە های کشاورزی از جملە دسترسی بە بذر وکود را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد.

روسیه صادرکننده عمده کودهای نیتروژن، پتاسیم و فسفر است در طی چند روز اخیر با دامنە دار شدن بحران بین روسیە و اوکراین شاهد افزایش قیمت جهانی اوره بیش از ٢٠٠ دلار در تن بوده‌ایم.

ادامە این تنش می‌تواند هزینە های تولید را بشدت بالا ببرد و پیش‌بینی می‌شود کە در تابستان و پاییز سال جاری بازار محصولات کشاورزی کە در سال های قبل در این فصول میزبان محصولات روسیە و اوکراین بود واکنش تورمی بیشتری را نشان دهد.

در آیندە باید منتظر بود و دید کە آیا تحریم محصولات کشاورزی روسیە اختلالی در امنیت غذایی کشورهای اتحادیه اروپا ایجاد خواهند کرد یا نه.