خانه‌داری در محل کار؛ مبارزه زنان با «وظایف جنسیت‌زده»
منبع تصویر، Getty Images
«به‌عنوان یک زن به انجام کارهایی که کسی بابتش تشکر نمی‌کند عادت کرده‌ام.»
ماریا از آرژانتین در توصیف نقشی که در محل کارش دارد، می‌گوید: «گاهی احساس می‌کنم شبیه یک مادر هستم. گاهی هم انگار یک همسر به‌دردنخورم»
ماریا ۳۰ ساله است و اصرار دارد برایش از اسم مستعار استفاده کنیم. او از نوجوانی شروع به کارکرد. در ۱۹ سالگی به‌عنوان منشی یک سیاست‌مدار استخدام شد. در شرح وظایف کارش آمده بود «این کار شامل انجام کارهای دفتری، هماهنگی قرارهای روزانه و جوابگویی به تلفن‌ها است.» اما او می‌گوید در واقعیت، برنامه روزانه کاری‌اش – حتی تا همین امروز و باوجود ترفیع‌هایی که گرفته است- همچنان شامل قهوه درست کردن، گرم کردن و آماده کردن غذای رئیس و بعد جمع‌کردن و شستن ظرف‌های او می‌شود. می‌گوید: «حتی روز تولد زنش از من خواست بروم برایش گل بخرم چون کار او زیاد بود.»
به‌عنوان‌مثال طبق تحقیقات لیز وسترلوند، نویسنده و استاد اقتصاد دانشگاه پیتسبورگ در ایالات‌متحده آمریکا، از زنان شاغل دو برابر بیشتر از مردان شاغل خواسته می‌شود کارهایی در محل کار انجام دهند که به ارتقا شغلی آنها ختم نمی‌شود.
طبق گزارش بانک جهانی با اینکه تا سال ۲۰۲۱، زنان ۳۹ درصد نیروی کار جهان را تشکیل داده‌اند اما تعداد بسیار کمی از آنها مقام‌های بالای مدیریتی داشته‌اند. (مجله فوربز می‌گوید در سال ۲۰۲۱ ریاست تنها ۸ درصد از ۵۰۰ شرکت بزرگ جهان بر عهده زنان بوده است.) ما در این گزارش با زنانی از نقاط مختلف جهان درباره تجربه‌شان حرف زده‌ایم و راهکارهایی برای نه گفتن به درخواست انجام کارهای غیر مرتبط که به ارتقا شغلی منجر نمی‌شوند، پیش رو می‌گذاریم. کارهایی که اغلب مبتنی بر الگوهای جنسیتی‌اند و می‌توان آنها را به خانه‌داری در محل کار تعبیر کرد.
«اصلاً و ابدا!» سر باز زدن از تمیز کردن دفتر کار
منبع تصویر، Rafat Salami
رفعت سلامی اهل کشور نیجریه می‌گوید بعضی از این کارها جنبی که به ارتقاء شغلی ختم نمی‌شوند، واقعاً برخورنده و تحقیرکننده‌اند.
او می‌گوید: «وقتی در اولین شغلم به‌عنوان خبرنگار استخدام شدم، پر از شور و شوق بودم. فکر می‌کردم قرار است جهان را تغییر بدهم اما کارم با تمیز کردن و گردگیری میزها شروع می‌شد.» رفعت خبرنگار ساکن ابوجا است و در رادیو صدای نیجریه کار می‌کند. قبل از اینکه کار دولتی پیدا کند، در چندین شرکت خصوصی کار می‌کرد. آنطور که تعریف می‌کند از او انتظار داشتند کارهایی در شرکت انجام بدهد که در شرح وظیفه‌اش نبوده و حتی پایین‌تر از رده حرفه‌ای‌اش بوده است.
بین دو خبرنگار زن آن دفتر، رفعت جوان‌تر بود و برای همین مسئولیت تمیز و مرتب نگه‌داشتن شرکت به او سپرده شده بود: «قبل رفتن به سرکار، خانه خودم را تمیز می‌کردم و تا می‌رسیدم به شرکت اولین کاری که از من خواسته می‌شد تمیز کردن دفتر بود.»
رفعت می‌گوید با این وضعیت جنگیده است و به رئیسش گفته است بهتر است یک نظافتچی استخدام کند: «به خودم گفتم اصلاً و ابداً! امکان ندارد چنین کاری را انجام بدهم. و بعد شروع به مقاومت کردم. آنها اولش حتی نمی‌فهمیدند مشکل من چیست.»
رفعت می‌گوید عکس‌العملش به این موقعیت برای همکارانش عجیب و گیج‌کننده بود. او بعداً آن شغل را ترک کرد.
او می‌گوید: «اگر زنی از انجام کاری سر باز بزند مردم به او می‌گویند چقدر پر رو هستی. برای همین است که ازدواج نکرده‌ای.»
منبع تصویر، Rafat Salami
او ادامه می‌دهد: «در خانه که هستی باید مراقب شوهر و بچه‌هایت باشی و سرکار هم همه توقع دارند همکاران مرد را هم تر و خشک کنی. وقتی زن هستید برای اینکه بی‌ادب به نظر نرسید اجازه می‌دهید این رفتار ادامه داشته باشد.»
رفعت می‌گوید رهایی از این کارهای کلیشه‌ای جنسیت‌زده در بعضی موقعیت‌های جمعی مشکل است و برای همین او خیلی وقت‌ها مجبور می‌شود برای بقیه غذا بپزد.
اما به نظر او بسیار مهم است که در محیط حرفه‌ای به انجام این نوع کارها نه بگویید و این رویه‌ای است که خودش هم در پیش‌گرفته است: «من شخصیت قوی‌ای دارم و خودم را درجه اول قرار می‌دهم. عقیده‌ام اهمیت دارد. عقیده‌هایم شنیده می‌شوند و به آنها احترام گذاشته می‌شود.»
چای و قهوه درست کردن
نانا واتارای از ژاپن با تجربه رفعت کاملاً آشنا است.
«مادر من در دفتر مرکزی یک شرکت بزرگ مواد غذایی کار می‌کرد. در دوران کاری او، کارمندان مرد دائم به زنان دستور می‌دادند برایشان چای یا قهوه درست کنند و این رفتار عادی دانسته می‌شد.»
نانا تعریف می‌کند که در دفتر مرکزی هر کس یک لیوان مخصوص خودش داشت و از زنان کارمند توقع می‌رفت که بدانند لیوان مخصوص هر کس کدام است و باید علاوه بر مسئولیت شغلی خود، کار چای دادن به بقیه را هم انجام می‌دادند. نانا می‌گوید: «مادرم وزنان کارمند دیگر به نوبت صبح‌ها برای مردان شرکت چای و قهوه درست می‌کردند. این کار بخشی از برنامه روزانه‌شان شده بود. اولین کاری که باید هرروز صبح انجام می‌دادند.»
گوش دادن به تجربه‌هایی که مادرش در محیط کار از سر گذرانده بود به نانا انگیزه داد تا خودش را به رده‌های بالاتر حرفه‌ای برساند.
منبع تصویر، Nana Watarai
وقتی نانا ۳۰ سال پیش به نیروی کار پیوست متوجه شد زنان بیشتر به سمت کارهایی که بنا به توصیف او درجه دو هستند سوق داده می‌شوند: «مردان مسئولیت‌های مهم‌تر مانند فروش، مدیریت و بازاریابی را به عهده داشتند. زنان بیشتر کارهای دفتری مانند منشی‌گری، مسئول دفتر و یا نقش‌های زیردستی داشتند. در بیشتر شرکت‌ها هیچ زنی به‌عنوان مدیر یا در سطح مدیریتی وجود نداشت.»
نا نا تصمیم گرفت مستقل و آزاد و به‌عنوان هماهنگ‌کننده برنامه و مترجم کار کند. او می‌گوید داشتن خانواده رها کرده تا بتواند بر زندگی حرفه‌ای‌اش متمرکز شود.
نا نا می‌گوید شرایط باید بهبود پیدا کند. او قبول دارد که وضعیت از دوران مادرش بهتر شده است.
به‌عنوان مثال دولت ژاپن در سال ۱۹۸۶ قانون برابری فرصت شغلی را تصویب کرد که طبق آن هر نوع تبعیض علیه زنان در مراحل مختلف کارآموزی، درحقوق و مزایا، بازنشستگی و بازخرید و پایان خدمت غیرقانونی اعلام شد. زنان و مردان باید در برابر فرصت‌های شغلی و استخدام و ترفیع کاری برابر باشند.
نانا امیدوار است به دنبال تغییراتی که در فرهنگ کاری ژاپن در حال اتفاق افتادن هستند، نسل بعد زنان مجبور نباشند بین تشکیل خانواده و یا ادامه زندگی حرفه‌ای، یکی را انتخاب کنند.
«دو قرن طول می‌کشد تا موانعی که در مسیر تساوی جنسیتی وجود دارند کاملاً از بین بروند»
منبع تصویر، Getty Images
گزارش جدید برابری جنسیتی جهانی می‌گوید با سرعت فعلی ۱۲۳ سال طول می‌کشد تا به برابری قطعی برسیم.
طبق گزارش نابرابری جنسیتی جهانی که در نشست اقتصاد جهانی در ماه ژوئیه ۲۰۲۲ ارائه شد، بحران فعلی هزینه‌های زندگی تأثیر منفی در برطرف کردن این نابرابری داشته است و به شکل شدیدتری وضعیت زنان را تحت تأثیر قرار داده است.
جنوب آسیا بیشترین نابرابری جنسیتی را دارد و دو قرن طول می‌کشد تا این نابرابری از بین برود.
طبق این گزارش همه‌گیری ویروس کرونا هم باعث شده رسیدن به برابری جنسیتی به‌اندازه یک نسل عقب بیفتد. نابرابری در جنوب آسیا بیشتر از بقیه جهان است و تخمین زده می‌شود دو قرن طول بکشد تا این فاصله از بین برود.
لیز ویسترلوند، استاد اقتصاد در دانشگاه پیتسبورگ معتقد است نابرابری جنسیتی درصورتی که زنان همچنان با رویه «خانه‌داری در محل کار» کنار بیایند بیشتر خواهد شد.
او با دو نفر از دوستانش کتابی نوشته است به نام «کلوپ نه گویان: چطور بن‌بست کاری زنان را متوقف کنیم.»
به نظر او: «اگر کارهای زیادی که به ارتقا حرفه‌ای شما کمک نمی‌کنند انجام بدهید، استرس، خستگی و بی‌انرژی بودن مفرطی تجربه خواهید کرد و دلیل آن این است که از قابلیت و توانایی حرفه‌ای واقعی خود استفاده نمی‌کنید.»
چند مثال از کارهایی که خانه‌داری در محل کار محسوب می‌شوند:
زنانی که در اینجا درباره آنها می‌خوانیم تجربه‌های خود را با بی‌بی‌سی موندو به اشتراک گذاشته‌اند.
ادیت از مکزیک می‌گوید: «مدیر بخش از من خواست برای تجدید تصدیق رانندگی‌اش وقت بگیرم. من به بخش منابع انسانی شرکتمان شکایت کردم. اما بعد از سه هفته اخراج شدم و دلیل شرکت برای اخراج من این بود که بلد نیستم به مقام بالاتر رئیسم احترام بگذارم و در نتیجه قابلیت کار گروهی ندارم.»
گابریلا از آرژانتین می‌گوید: «منشی‌گری یا دستیاری در بسیاری از دفترهای حقوقی شامل قهوه درست کردن، خریدن ناهار، جمع‌کردن و شستن ظرف‌ها و مرتب کردن اتاق‌های بعد از جلسه و بسیاری کارهای دیگر در کنار انجام کارهای دفتری است و همه این‌ها با حقوقی بسیار ناچیز است.»
سیلویا (نام مستعار) از شیلی: «من در یک شرکت بزرگ بطری‌سازی کار می‌کردم. یک روز مدیر شرکت برایمان یک کیک آورد که باهم بخوریم. در آن زمان نسبت مرد به زن محل کارمان یک‌به‌چهار بود. با این وجود رئیس به من رو کرد و از من خواست کیک را ببرم و بیاورم. درجا خشکم زد.»
چطور نه بگوییم
منبع تصویر، Lise Vesterlund
ماریا، منشی‌ای که در اول این گزارش درباره‌اش گفتیم آن‌قدر کارهای متفرقه خانه‌داری در محل کار انجام می‌دهد که باعث شده از موقعیتی که در آن قرار دارد خجالت بکشد.
«من و رئیسم سال‌های زیادی است که همدیگر را می‌شناسیم. رابطه‌مان شبیه رابطه پدر و دختری شده است. می‌توانستم به شکل مؤدبانه‌ای بگویم نه. بی‌اینکه برخورد شدیدی بکنم اما هیچ‌وقت نه نگفتم. نمی‌دانم چرا.»
ماریا ادامه می‌دهد: «می‌دانم تخصص حرفه‌ای‌ام بالاتر از کاری است که انجام می‌دهم. گاهی از خودم می‌پرسم اصلاً چرا به این کار ادامه می‌دهم؟»
لیز تصدیق می‌کند که نه گفتن آسان نیست و به زنان توصیه می‌کند کمی وارد مذاکره شوند. او این‌طور توضیح می‌دهد: «به‌جای بله گفتن بهتر است بگویید این کار را انجام می‌دهم اما اگر قرار باشد این کار را بکنم، وقت کمتری برای کارهای معرفی محصول جدید یا هر کار اصلی دیگری خواهم داشت.»
«اگر انجام درخواست‌های جنبی را به نتیجه‌ای که در راندمان اقتصادی شرکت خواهد داشت ربط بدهید می‌توانید به بهترین راه‌حل برسید. چون به این ترتیب نشان می‌دهید با این رویه خود شرکت است که آسیب خواهد دید.»
تغییر واقعی زمان اتفاق خواهد افتاد که مدیران رده بالا متوجه شوند انجام دادن این کارهای اضافه می‌تواند کیفیت کار در کل مجموعه شرکت را تحت تأثیر قرار دهد.»
ماریا که در حال حاضر دانشجوی دکترا است تصمیم دارد از شغل فعلی بیرون بیاید و به خودش قول داده در کارهای آینده حتماً نه بگوید.
