شما در حال مشاهده نسخه متنی وبسایت بی‌بی‌سی هستید که از داده کمتری استفاده می‌کند. نسخه اصلی وبسایت را که شامل تمام تصاویر و ویدیوهاست، مشاهده کنید.
بازگشت به وبسایت یا نسخه اصلی
اطلاعات بیشتر درباره نسخه لایت که برای مصرف کمتر حجم دادههاست
حملات اسرائیل؛ ایران چه گزینه‌هایی دارد؟
- نویسنده, هیلکن دواچ بوران
- شغل, بخش ترکی بی‌بی‌سی
پس از حمله اسرائیل به برنامه هسته‌ای ایران و رهبران ارشد نظامی کشور در روز ۱۳ ژوئن تنش‌ها در منطقه بالا گرفته است.
ایران در پاسخ با پهپاد و موشک به شهرهای مختلف اسرائیل حمله کرده است.
صاحب‌نظرانی که با بی‌بی‌سی ترکی صحبت کرده‌اند می‌گویند که انتظار می‌رود ایران پاسخی تمام‌عیار به اسرائیل بدهد و این ماجرا می‌تواند پیامدهای بی‌سابقه‌ای در خاور میانه داشته باشد.
صاحب‌نظران تأکید دارند که اگر حملات به ایران ادامه پیدا کند، از مشکلات جدی اجتماعی تا تغییر رژیم، از جمله اتفاقات متعددی است که ممکن است رخ بدهد.
چرا اسرائیل در این مقطع زمانی حمله کرد؟
حمله به تهران، پایتخت ایران، و تأسیسات حساس هسته‌ای کشور اقدامی بی‌سابقه از سوی اسرائیل توصیف می‌شود.
اورال طوغا از مرکز مطالعات ایران می‌گوید که این حملات بخشی از راهبرد اسرائیل علیه ایران و نیروهای نیابتی آن است.
طوغا یادآور می‌شود که به ویژه بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵، حکومت‌ها و سازمان‌های نزدیک به ایران در منطقه صدماتی جدی متحمل شده‌اند و بسیاری از مسئولان سطح بالای ایرانی ترور شده‌اند و خرابکاری‌هایی در نقاط مختلف ایران رخ داده است.
این پژوهشگر مرکز مطالعات ایران تأکید می‌کند که این وضعیت ضعف‌های امنیتی ایران را آشکار کرده است.
صالح بیچاکجی دانشیار دانشگاه کادیر هاس می‌گوید که این حمله ادامه روند کشتن حسن نصرالله رهبر حزب‌الله لبنان و اسماعیل هنیه رهبر حماس است.
او همچنین متذکر شد که اندکی پیش از حمله اسرائیل ایران اعلام کرده بود که اسنادی مهم درباره نقاط راهبردی حساسی در اسرائیل به دست آورده است.
دکتر ایلکیم بوکه اوکیار دانشیار دانشگاه یدی‌تپه می‌گوید که اسرائیل برای منزوی کردن ایران به ویژه پس از حملات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس وارد عمل شده است.
اوکیار می‌گوید که «تحول عمده‌ای» در خاورمیانه در طی این جریان رخ داده است و حکومت‌های حامی ایران تضعیف شده یا فروپاشیده‌اند.
این استاد دانشگاه می‌گوید که اسرائیل هم به ظرفیت هسته‌ای ایران و هم به توانایی آن برای پاسخگویی به این حملات صدمه وارد کرده است.
سنان اولگن، رئیس مرکز مطالعات اقتصادی و خارجی (اِدام) به زمان حملات اشاره می‌کند.
اولگن به اشاره به این که دور ششم مذاکرات هسته‌ای میان آمریکا و ایران که قرار بود برگزار شود و پس از حملات لغو شد، چنین می‌گوید: «به یک معنا، اسرائیل برای جلوگیری از حصول نتیجه‌ای غیرقابل قبول در این مذاکرات مداخله کرده است. این امکان وجود داشت که توافقی میان آمریکا و ایران حاصل شود که در راستای موضع حداکثری اسرائیل نباشد. اسرائیل مانع از این شده است.»
«ایران باید به خاطر مشروعیت داخلی خود پاسخ دهد»
سنان اولگن می‌گوید ایران «قطعاً باید برای مشروعیت داخلی خود پاسخ متقابلی ارائه می‌داد» و افزود: «ایران گزینه‌های مختلفی دارد. یکی حمله به اسرائیل از خاک خود با استفاده از موشک‌های بالستیک و پهپادها است. این کشور در گذشته تا حدودی این کار را امتحان کرده است. پدافند هوایی اسرائیل تا حد زیادی در جلوگیری از این حملات موفق بوده است.»
گزینه دوم ایران فعال کردن نیروهای نیابتی‌اش و استفاده از بازمانده ظرفیت آن‌ها در برابر اسرائیل است.
به گفته او «ایران ممکن است حتی تلاش کند حملاتی تروریستی را داخل اسرائیل از طریق نیروهای نیابتی‌اش سازمان‌دهی کند.»
آیا ایران به میز مذاکره با آمریکا باز خواهد گشت؟
به گفته پروفسور ایلکیم بوکه اوکیار، دانشیار دانشگاه یدی‌تپه، هنوز روشن نیست آیا ایران به گفت‌وگوها باز خواهد گشت یا نه.
اوکیار می‌گوید که این می‌تواند «نشانه‌ای از افزایش تنش‌ها باشد.»
سِنان اولگن، رئیس مرکز اِدام نیز بر این باور است که احتمال ادامه یافتن گفت‌وگوهای ایران با آمریکا اندک است:
«بازگشت ایران به مذاکرات، در این مرحله نشانه‌ای از ضعف خواهد بود؛ تهران احتمالاً فعلاً راهبرد تشدید تنش را دنبال می‌کند و می‌خواهد اسرائیل را به درگیری بکشاند که حتی در افکار عمومی داخلی‌اش هم برایش هزینه‌ساز شود.»
«اگر واکنش ایران اثرگذار باشد و توان بازدارندگی‌اش را تا حدی نشان دهد، احتمال بازگشتش به مذاکرات هم وجود خواهد داشت.»
اورال طوغا از مرکز مطالعات ایران (ایرام) هشدار داد که ایران ممکن است در واکنش به حملات اسرائیل، ایالات متحده را مقصر بداند و پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه را هدف قرار دهد.
طوغا این‌طور تحلیل کرد که چنین اقدامی می‌تواند آغازگر یک روند نظامی گسترده علیه ایران باشد که ایالات متحده و
اسرائیل در آن مشارکت می‌کنند.
مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در نخستین واکنش خود پس از حملات اعلام کرد که اسرائیل به‌صورت «یک‌جانبه» علیه ایران اقدام کرده و واشنگتن در این حملات دخالتی نداشته است.
روبـیو در این اظهارات گفت که اولویت آمریکا حفاظت از نیروهای نظامی‌اش در منطقه است و هشدار داد «ایران نباید منافع یا نیروهایی آمریکایی را هدف قرار دهد.»
چه اتفاقاتی در راه است؟
کارشناسانی که با بی‌بی‌سی ترکی صحبت کردند، تأکید کردند که اگر حملات به ایران ادامه یابد، احتمالات زیادی از مشکلات جدی اجتماعی گرفته تا تغییر حکومت مطرح خواهند بود.
سنان اولگن، رئیس مرکز مطالعات اقتصادی و سیاست خارجی، گفت ایرانِ با بازدارندگی تضعیف‌شده، «گزینه خوبی پیشِ‌رو ندارد»: «ایران مجبور است واکنشی نشان دهد، اما هر واکنشی می‌تواند این کشور را در یک چرخه خطرناک و فرساینده فرو ببرد چراکه ابتکار تشدید تنش‌ها در دست اسرائیل است و هر گامی که ایران بردارد، اسرائیل فعلاً توان پاسخ شدیدتری به آن را دارد.»
«به همین دلیل ایران با مجموعه‌ای از انتخاب‌های بسیار دشوار روبه‌روست. ولی به‌خاطر شرایط داخلی و خارجی، نمی‌تواند منفعل بماند و پاسخی ندهد.»
صالح بیچاکجی، استاد دانشگاه کادیرهاس استانبول، هشدار داد که در صورت مواجهه با تهدیدی حیاتی، ایران می‌تواند از روسیه، چین یا کره شمالی کمک بخواهد و در کشورهای همجوار تنش یا درگیری ایجاد کند:
«اگر به روند تاریخی نگاه کنیم، ایران ظرفیت‌هایی دارد. بله، از میدان، از سوریه عقب نشست، اما همه این‌ها را با یک خوانش متفاوت انجام داد. ممکن است فرآیندی تازه را آغاز کند. ایران ظرفیت دارد و به‌نظرم این ظرفیت راهبردی ایران نادیده گرفته می‌شود.»
دکتر الکیم بوکه اوکیار با اشاره به جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۰، به پایداری اجتماعی و سیاسی حکومت در ایران اشاره کرد:
«اگر به جنگ ایران و عراق بازگردیم، همه جهان عرب به همراه صدام و با حمایت آمریکا به ایران حمله کردند و کسی تصور نمی‌کرد که رژیم نوپای خمینی بتواند از پس آن برآید.»
«اما حکومت و جامعه مقاومت عجیبی نشان دادند و با اینکه جنگ هشت سال طول کشید، به نحوی از آن عبور کرد. ایران چنین قدرت عجیبی دارد و این ویژگی در تاریخ ایران هم دیده می‌شود و تکرار شده است.»
اوکیار در عین حال تأکید کرد که تهران در سال‌های اخیر با اعتراضات اجتماعی داخلی مواجه بوده و برای مهار بحران‌های داخلی، اقدام به اتخاذ تدابیر سخت‌گیرانه کرده است.
اورال طوغا، پژوهشگر مرکز مطالعات ایران، گفته حملات اسرائیل بخشی از روندی است که ممکن است در نهایت به تغییر رژیم در ایران بینجامد:
«هرآنچه در عملیات طوفان صحرا در سال ۱۹۹۱ علیه صدام حسین انجام شد، اکنون با نسخه‌ای به‌روزتر و اصلاح‌شده، علیه جمهوری اسلامی ایران در حال اجراست.»