डोनाल्ड ट्रंप यांना 'नायक' मानणारी क्यूअॅनॉन चळवळ आहे तरी काय?

अमेरिकेत गेल्या काही वर्षात क्यूअॅनॉन (QAnon) ही चळवळ बरीच चर्चेत आहेत. ही चळवळ अमेरिकेचे मावळते अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रंप यांचं समर्थन करते आणि अमेरिकेतले बरेचसे उच्चभ्रू नेते आणि सेलिब्रेटी मंडळी पिडिफाईल्स म्हणजेच लहान मुलांचं लैंगिक शोषण करत असल्याचं या चळवळीचं म्हणणं आहे. अनेक रिपब्लिकन नेतेही हे षडयंत्र सिद्धांतं खरे असल्याच्या मताचे आहेत.

बुधवारी अमेरिकेची राजधानी वॉशिंग्टन डीसीमधल्या कॅपिटल हिल या अमेरिकेच्या संसद भवनावर हल्ला करणाऱ्यांमध्ये 'क्यूअॅनॉन' चळवळीचे समर्थकही होते.

कॅपिटल हिल इमारतीच्या आत घेतलेल्या छायाचित्रांमध्ये या चळवळीतले सक्रीय कार्यकर्ते दिसतात. तर अनेकांच्या हातात Q लिहिलेले बॅनरही होते.

ही चळवळ राष्ट्राध्यक्ष ट्रंप यांना 'नायक' मानते. ट्रंप हेदेखील या चळवळीप्रती मवाळ आहेत. ट्रंप यांनी कधीही या चळवळीचं थेट समर्थन केलं नसलं तरी क्यूअॅनॉनचे समर्थक "आपल्या देशावर प्रेम करणारे लोक आहेत", असं त्यांचं म्हणणं आहे.

तर अशी ही क्यूअॅनॉन आहे तरी काय आणि या चळवळीचं समर्थन कोण करतं?

क्यूअॅनॉन चळवळ

मुळात क्यूअॅनॉन हा एक व्यापक मात्र पूर्णपणे निराधार सिद्धांत आहे. अमेरिकन सरकार, उद्योग आणि प्रसार माध्यमांमधल्या उच्चभ्रू, सैतानांना पूजणाऱ्या आणि लहान मुलांचं लैंगिक शोषण करणाऱ्यांविरोधात राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रंप युद्ध पुकारत असल्याचा सिद्‌धांत ही चळवळ मांडते.

या युद्धात एक दिवस असा उजाडेल ज्यावेळी राष्ट्राध्यक्ष पदाच्या उमेदवार हिलरी क्लिंटन सारख्यांना आपल्या पापाची किंमत मोजावी लागेल. त्यांना अटक होईल आणि शिक्षाही होईल, यावर क्युअॅनॉन समर्थकांचा पूर्ण विश्वास आहे.

हा या षडयंत्र चळवळीचा मूळ गाभा असला तरी त्यांचे अनेक दावे आहेत आणि त्याला अनेक पदरही आहेत. त्यातले अनेक दावे विरोधाभासीही आहेत.

सुरुवात कशी झाली?

अमेरिकेतली 4chan ही वेबसाईट यूजरला निनावी राहून पोस्ट प्रसारित करण्याची मुभा देते. तर अशाच एका निनावी यूजरने 2017 सालच्या ऑक्टोबर महिन्यात Q या नावाने अनेक पोस्ट टाकल्या. आपल्याला Q-clearence म्हणजेच अमेरिकेच्या सुरक्षाविषयक मंजुरीचा दर्जा प्राप्त असल्याचा दावा त्याने केला होता.

या पोस्ट्स 'Q ड्रॉप्स' किंवा 'ब्रेडक्रम्ब्स' नावाने प्रसिद्ध झाल्या. हे संदेश गुप्त भाषेत असायचे. शिवाय त्यात ट्रंप समर्थक घोषणा आणि प्रतिज्ञाही असायच्या.

क्यूअॅनॉन चळवळीची लोकप्रियता

या षडयंत्र सिद्धांतावर अमेरिकेतल्या हजारो नागरिकांचा विश्वास आहे. या चळवळीला फेसबुक, ट्‌वीटर, रेडिट आणि यू-ट्यूब या मुख्यप्रवाहातील सोशल मीडियावर मिळणारा पाठिंबा प्रचंड आहे. कोरोना संकटाच्या काळात तर समर्थकांची संख्या आणखी वाढली.

मात्र, पुढे अनेक सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्सने हा विषय गांभीर्याने घेत अशाप्रकारच्या पोस्टसंदर्भात कठोर नियम केले. तसंच क्यू चळवळीला पाठिंबा देणाऱ्या पोस्ट आणि व्हिडियो टाकणारे अकाउंट ब्लॉक केले.

असं असलं तरी क्यूअॅनॉनवर विश्वास ठेवणाऱ्यांची संख्या हजारोंच्या घरात आहे. त्यांचा सर्वच सिद्धांतावर विश्वास नसला तरी किमान एखाद्या सिद्धांतावर विश्वास असतो. सोशल मीडिया आणि वेगवेगळ्या ओपिनियन पोलमध्ये ही बाब समोर आली आहे.

या सिद्धांतांमधला फोलपणा उघड करणाऱ्या घटनाही घडल्या. मात्र, तरीही या चळवळीच्या लोकप्रियतेत तसूभरही घट झालेली नाही. उदाहरणार्थ अमेरिकेचे विशेष सरकारी वकील रॉबर्ट मूलर यांनी एका प्रकरणाची चौकशी केली होती. क्युअॅनॉनने त्यासंबंधी बरेच हॅशटॅग चालवले होते.

2016 सालच्या अमेरिकन निवडणुकीत रशियाने हस्तक्षेप केल्याचे आरोप झाले. विशेष सरकारी वकील रॉबर्ट मूलर यांनी या प्रकरणाचा चौकशी अहवाल दिला होता. मात्र, निवडणुकीतल्या हस्तक्षेपाच्या नावाखाली मुलांच्या लैंगिक शोषणासंबंधीची चौकशी सुरू असल्याचं या षडयंत्र चळवळीचं म्हणणं होतं. पण, जेव्हा चौकशी पूर्ण झाली तेव्हा अशी कुठलीच बाब समोर आली नाही. म्हणजेच या षडयंत्रकाऱ्यांनी जे सांगितलं ते साफ चुकीचं होतं. मात्र, याचा कुठलाही परिणाम चळवळीच्या नावाखाली खोट्या अफवा पसवणाऱ्यांवर झाला नाही आणि त्यांनी आपला मोर्चा दुसऱ्या विषयाकडे वळवला.

क्यूअॅनॉनचे कट्टर समर्थक चळवळ अफवा पसरवते किंवा षडयंत्र सिद्धांत मांडते, यावर अजिबात विश्वास ठेवत नाहीत. चळवळ बदनाम व्हावी, यासाठी मुद्दाम अशी खोटी माहिती क्यू संदेशाच्या नावाखाली पेरली जाते, असा उलट आरोप ते करतात.

चळवळीचा परिणाम

क्यूअॅनॉन समर्थक राजकीय नेते, सेलिब्रिटी आणि पत्रकारांना आपला शत्रू मानतात. ही सर्व मंडळी पिडोफाईल्स म्हणजेच लहान मुलांचं लैंगिक शोषणा करणाऱ्यांना वाचवण्यासाठी सूत्रबद्ध पद्धतीने काम करतात, याावर त्यांचा विश्वास आहे. खरंतर या सर्व आरोपांना कसलाच आधार नाही. मात्र, क्यूअॅनॉन समर्थकांचा या सिद्धांतांवर विश्वास आहे आणि ते हॅशटॅग चालवून अशा उच्चभ्रू लोकांना लक्ष्य करतात.

मात्र, ही बाब केवळ सोशल मीडियावर धमकीच्या किंवा द्वेषपूर्ण पोस्ट टाकण्यापुरती मर्यादित राहिलेली नाही. तर वास्तविक आयुष्यातही याचे गंभीर परिणाम होऊ शकतात आणि म्हणूनच क्यूअॅनॉन समर्थक अकाउंट्सवर कारवाई केल्याचं ट्वीटरचं म्हणणं आहे.

सोशल मीडियावर धमकावल्यामुळे किंवा प्रत्यक्ष हल्ला केल्यामुळे क्यूअॅनॉनच्या अनेक समर्थकांना अटकही झाली आहे.

अशी एक गंभीर घटना 2018 साली घडली होती. क्यूअनॉनच्या मॅथ्यू राईट नावाच्या एका कट्टर समर्थकाने चिलखती वाहनात बसून हूवर धरणावरचा पूल रोखून धरला होता. पुढे या मॅथ्यू राईटवर अतिरेकी कारवायांच्या कलमाखाली शिक्षा झाली.

सप्टेंबर 2020 मध्ये प्यू रिसर्च सेंटरने एक सर्व्हे केला होता. त्यात अमेरिकेतल्या जवळपास निम्म्या लोकसंख्येने क्यूअॅनॉनचं नाव ऐकल्याचं आढळून आलं आणि यापैकी एक पंचमांश लोकांचं चळवळीविषयी सकारात्मक मत होतं.

क्यूअॅनॉनच्या बहुतेक समर्थकांसाठी ही चळवळ म्हणजे राष्ट्राध्यक्ष ट्रंप याचं समर्थन करण्यासाठीचं एक व्यासपीठ आहे.

ट्रंप यांनीही क्युअॅनॉन समर्थकांचे ट्वीट्स रिट्वीट केले आहेत. हे रिट्‌वीट त्यांनी जाणीवपूर्वक केलेत की अजाणतेपणी, हे सांगणं कठीण आहे. त्यांचा मुलगा एरिक ट्रंप यांनीही यंदाच्या अध्यक्षीय निवडणुकीपूर्वी क्यूअॅनॉनचे मेमे स्वतःच्या इन्स्टाग्राम अकाउंटवरून पोस्ट केले होते.

क्यूअनॉनचे समर्थक डेमोक्रॅटिक पक्षाच्या उमेदवारांची सतत खिल्ली उडवतात. त्यांची प्रतिमा मलिन करतात. अपप्रचार करतात. जॉर्जियामधले क्यूअॅनॉनचे कट्टर समर्थक मार्जोरी टेलर ग्रीन नोव्हेंबरमध्ये झालेल्या अमेरिकन काँग्रेसच्या निवडणुकीत विजयी झाले. यावरूनच अशा प्रकारच्या अपप्रचाराचा निवडणुकीच्या निकालांवर परिणाम होत असतो, हे सिद्ध होतं.

हे वाचलंत का?

(बीबीसी मराठीचे सर्व अपडेट्स मिळवण्यासाठी तुम्ही आम्हाला फेसबुक, इन्स्टाग्राम, यूट्यूब, ट्विटर वर फॉलो करू शकता.रोज रात्री8 वाजता फेसबुकवर बीबीसी मराठी न्यूज पानावर बीबीसी मराठी पॉडकास्ट नक्की पाहा.)