UPSC परीक्षेत मुस्लिमांना जास्त संधी मिळते का? - बीबीसी फॅक्ट चेक

देशात सर्वोच्च पातळीवरची परीक्षा म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या केंद्रीय लोक सेवा आयोगाच्या परीक्षांबाबत (UPSC) अनेक ट्वीट तुम्ही गेल्या काही दिवसांत पाहिले असतील.

UPSC च्या माध्यमातून आयोजित करण्यात येणाऱ्या या परीक्षांवरून काही जण सोशल मीडियावर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करताना दिसत आहेत. UPSC : कॉर्पोरेट क्षेत्र आणि प्रशासनाच्या मिलापात फायदा कोणाचा?

गेल्या काही दिवसांपासून UPSC जिहाद हॅशटॅगसह कित्येक ट्वीट केले जात आहेत. यामध्ये मुस्लीम उमेदवारांना देण्यात येणाऱ्या विशेष सवलतींचा उल्लेख आहे.

UPSC मध्ये हिंदूंना 6 वेळा संधी तर मुस्लिमांना 9 वेळा परीक्षा देण्याची परवानगी, हिंदूंसाठी वयोमर्यादा 32 वर्षं आणि मुस्लिमांसाठी हेच वय 35 वर्षं, अशा प्रकारचे काही मुद्दे मांडण्यात येत आहेत.

याशिवाय उर्दू माध्यमातून परीक्षा दिल्यास यशस्वी होण्याचं प्रमाण, मुस्लिमांसाठी चालवण्यात येणारे कोचिंग क्लासेस यांच्याबाबतही प्रश्न उपस्थित करण्यात येत आहेत.

याआधी सोशल मीडियावर UPSC परीक्षेत इस्लामिक स्टडीज हा विषयसुद्धा खूप ट्रेंड झाला होता.

इस्लामिक स्टडीच विषय घेऊन मुस्लीम परीक्षार्थी IAS, IPS आणि IFS बनत आहेत, पण वैदीक किंवा हिंदू स्टडीज यांच्यासारखा कोणताही विषय या परीक्षेत नाही, असा दावासुद्धा सोशल मीडियावर केला जात होता.

या दाव्यांची पडताळणी बीबीसीच्या फॅक्ट चेक टीमने केली. UPSC च्या परीक्षेबाबत अधिक माहिती आपण घेऊया.

UPSC परीक्षेसाठी पात्रता काय?

यावर्षी 12 फेब्रुवारी रोजी UPSC च्या लोक सेवांच्या प्राथमिक परीक्षांसाठी नोटीस जारी करण्यात आली होती. यामध्ये पात्रता, वय, आरक्षण आणि परीक्षेच्या विषयांबाबत सविस्तर माहिती देण्यात आली होती.

IAS, IPS अधिकारी कोण बनू शकतं? या प्रश्नाच्या उत्तरात भारतीय नागरीक असं स्पष्ट उत्तर लिहिण्यात आलं आहे. नागरी सेवेत सहभागी होण्यासाठी विशिष्ट धर्म, जात किंवा वंशाचे असण्याची गरज नाही.

यानंतर वयाचा विचार करू.

UPSC नागरी सेवची परीक्षा देण्यासाठी किमान वय 21 तर कलाम वय 32 इतकं आहे. पण अनुसूचित जाती (SC), अनुसूचित जमाती (ST), इतर मागासवर्गीय (OBC) आणि दिव्यांग तसंच माजी लष्करी कर्मचाऱ्यांसाठी वयात सूट देण्यात आली आहे.

SC, ST ला किमान वयोमर्यादा 37 वर्षं, OBC करिता 35, दिव्यांग उमेदवारांसाठी 42 वर्षं इतकी किमान वयोमर्यादा आहे.

UPSC परीक्षा देण्यासाठी तुम्ही पदवीपर्यंतचं शिक्षण घेतलेलं असणं आवश्यक आहे.

यामध्ये मुस्लीम किंवा इतर कोणत्याच धर्माचा उल्लेख नाही. याचा अर्ध वयाची मर्यादा धर्माच्या आधारे नाही तर जातींच्या आधारे देण्यात आलेली आहे.

मुस्लिमांना जास्त संधी मिळते का?

मुस्लिमांना UPSC परीक्षा देण्याची संधी 9 वेळा मिळते, असा दिवा सोशल मीडियावर करण्यात येत आहे.

पण हा दावा खरा मानण्यापूर्वी UPSC ची नोटीस एकदा लक्षपूर्वक वाचू.

यामध्ये खुल्या प्रवर्गातील उमेदवारांना परीक्षा देण्याची संधी 6 वेळा मिळते. तर OBC गटातील विद्यार्थी ही परीक्षा 9 वेळा देऊ शकतात. तसंच SC, ST गटातील उमेदवारांना परीक्षा देण्यासाठीचं कोणतंही बंधन नाही.

म्हणजेच इथंही कोणत्याही धर्माच्या आधारे परीक्षा देण्याची संधी प्राप्त होत नाही. त्यामुळे मुस्लिमांना 9 वेळा परीक्षा देण्याची संधी मिळते हा दावा खोटा आहे.

तसंच लोक सेवेच्या परीक्षेत मुख्य परीक्षेसाठी 26 वैकल्पिक विषयांच्या यादीत इस्लामिक स्टडीज हा विषयसुद्धा नाही.

त्यामुळे इस्लामिक स्टडीज विषयाबाबतची चर्चा पूर्णपणे खोटी असल्याचं भोपाळमध्ये UPSCचं कोचिंग देणारे लक्ष्मीशरण मिश्रा सांगतात. त्यांच्या मते, "परीक्षेत उर्दू साहित्याविषयीचे प्रश्न असतात. मुस्लिमांबाबत कोणतेच प्रश्न नसतात. आता तर मुघल सत्तेविषयक प्रश्नही विचारले जात नाहीत."

UPSC च्या मुलाखतीत मुस्लिमांना जास्त गुण दिले जातात, असाही दावा सोशल मीडियावर करण्यात येतो.

पण लक्ष्मीशरण मिश्रा यांच्या मते, मुस्लीम व्यक्तीने बोर्डाच्या अध्यक्षपदावर काम करणं दुर्मिळ आहे. बोर्डाच्या सर्व सदस्यांकडून समान पद्धतीने गुण देण्यात येतात. मुलाखतीत उमेदवारांना 275 पैकी गुण मिळतात, तर मुख्य परिक्षा 1750 गुणांची असते.

उर्दू माध्यमामुळे फायदा?

मुस्लीम विद्यार्थी उर्दू साहित्य आणि माध्यमाच्या जोरावर लोक सेवेत जास्त येत आहेत, असासुद्धा दावा केला जात आहे.

उर्दू माध्यमाबाबत बोलायचं झाल्यास, मसूरीत IAS चं प्रशिक्षण देणाऱ्या लालबहादूर शास्त्री राष्ट्रीय प्रशासन अकादमीत 2019 च्या 94 व्या बॅचमध्ये 326 ट्रेनी IAS होते.

यामध्ये 315 उमेदवारांचं माध्यम इंग्रजी, 8 जणांचं हिंदी आणि प्रत्येकी एका उमेदवाराचं माध्यम गुजराती, कन्नड आणि मराठी होतं.

यामध्ये उर्दू माध्यम घेतलेला एकही IAS नव्हता.

याचप्रमाणे आम्ही 2018, 2017 आणि 2016 च्या फाऊंडेशन कोर्समधील ट्रेनींचेही माध्यम तपासून पाहिले. यातही उर्दू माध्यम घेऊन परीक्षा दिलेला एकही उमेदवार नव्हता.

पण तरीसुद्धा उर्दू साहित्य विषयामुळे जास्त संधी मिळते, असा आरोप सोशल मीडियावर करण्यात येत आहे.

भारताच्या संविधानाच्या आठव्या अनुसूचित समाविष्ट 22 भाषा मुख्य परीक्षेत वैकल्पिक विषय स्वरुपात घेण्यात येऊ शकतात.

UPSC ने जाहीर केलेल्या आकडेवारीनुसार, 2017 मध्ये 265 उमेदवारांनी हिंदी साहित्य, 114 जणांनी कन्नड, 111 जणांनी मल्याळम आणि 106 जणांनी तमीळ साहित्य विषय निवडला होता. तर उर्दू विषय फक्त 26 विद्यार्थ्यांनी निवडला होता.

2018 मध्ये उर्दू साहित्य विषय घेणारे फक्त 16 उमेदवार होते.

भाषा साहित्य विषयावर बोलताना लक्ष्मीशरण मिश्रा सांगतात, "भाषा साहित्य हा विषय अनेक गोष्टी लक्षात ठेवून निवडण्यात येतो. याची सुरुवात पाली भाषेने झाली होती. पालीचा सिलॅबस कमी आहे आणि त्याचं ज्ञान कमी लोकांकडे आहे, त्यामुळे हा विषय घेतला जायचा. दक्षिण भारतात स्थानिक भाषांचा दबदबा आहे. कन्नड आणि गेल्या काही वर्षात संस्कृत साहित्य विषय घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांना उपयोग झाला आहे."

उर्दू आणि सिंधी साहित्य सध्याच्या काळात वेगाने वाढणारे विषय आहेत. पण खूप कमी विद्यार्थी हा विषय निवडतात. यशस्वी झालेल्या मुस्लीम विद्यार्थ्यांपैकी 80 टक्के विद्यार्थ्यांनी उर्दू विषय निवडलेला नव्हता."

उर्दू साहित्याचं यशस्वीतेचं प्रमाण का वाढत आहे, या प्रश्नाचं उत्तर देताना मिश्रा सांगतात, "समजा दहा हजार विद्यार्थी राज्यशास्त्र विषय घेत आहेत, त्यापैक काही जणच पास होतात. पण उर्दू विषय ठराविक विद्यार्थी घेतात. त्यापैकी काहीजण जरी पास झाले तर यश मिळण्याचं प्रमाण जास्त वाटतं.

उदाहरणार्थ, 2017 मध्ये हिंदी विषय घेणारे 265 उमेदवार होते. त्यापैकी 19 पास झाले तर 26 विद्यार्थ्यांनी उर्दू विषय घेतला होता, त्यापैकी 5 जण पास झाले.

यात हिंदी साहित्य विषयाचा उत्तीर्ण होण्याचं प्रमाण 7.1 टक्के आहे. तर उर्दूचं 19.2 टक्के इतकं आहे.

याचा अर्थ आकडे फिरवून जनतेची दिशाभूल करण्यात येत आहे.

फक्त मुस्लिमांना मोफत कोचिंग?

मुस्लिमांना UPSC परीक्षेसाठी मोफत प्रशिक्षण दिलं जातं, हा दावासुद्धा केला जातो. पण यात तथ्य नाही.

सामाजिक न्याय मंत्रालय, अल्पसंख्याक कल्याण मंत्रालयासह इतर अनेक मंत्रालयातून UPSC परीक्षेच्या प्रशिक्षणासाठी निधी दिला जातो.

हे फक्त मुस्लिमांसाठी नसून महिला, अल्पसंख्याक, SC, ST आणि OBC प्रवर्गासाठी केलं जातं.

नुकतीच सामाजिक न्याय विभागाने एक योजना सुरू केली आहे. याअंतर्गत SC आणि OBC विद्यार्थी आपल्या आवडीच्या क्लासमध्ये प्रशिक्षण घेऊ शकतात. पण त्यांचा पैसा मंत्रालयाकडून दिला जाईल.

जामिया मिल्लिया इस्लामिया विद्यापीठ, जामिया हमदर्द विद्यापीठ आणि जकात फाऊंडेशन यांच्यासारख्या स्वयंसेवी संस्था सिव्हील परीक्षेची तयारी करून घेतात. अल्पसंख्याक, महिला, आर्थिक मागास, SC आणि ST प्रवर्गातील विद्यार्थ्यांना कोचिंग देण्याचं काम ते करतात.

पण खरंच मुस्लीम विद्यार्थ्यांशी संबंधित संघटनाच कोचिंग क्लास चालवतात का?

लक्ष्मीशरण मिश्रा सांगतात, "UPSC परीक्षेत जैन समाजातील अनेक विद्यार्थी यशस्वी ठरले आहेत. त्यामुळे मग UPSC जैन धर्माचं समर्थन करतो, असं म्हणणं योग्य आहे का?

"जैन धर्माच्या 'जैन इंटरनॅशनल ट्रेड ऑर्गनायझेशन' या संस्थेकडे एक हजार कोटी रुपयांचा निधी आहे. याअंतर्गत जयपूर, इंदूर, दिल्ली आणि चेन्नईमध्ये रहिवासी प्रशिक्षण केंद्र उभारण्यात आली आहेत. इथं जैन समाजातील मुलांना तीन ते चार वर्षांपर्यंत मोफत ठेवून प्रशिक्षण दिलं जातं. मध्य प्रदेश लोकसेवा आयोगात जैन धर्मीयांची संख्याही चांगली आहे. त्यांच्या यशाचं प्रमाण 20 ते 25 टक्के आहे.

"आपले नागरिक लोक सेवेत दाखल व्हावेत, असं प्रत्येक समाजाला आणि राज्याला वाटतं. नरेंद्र मोदी गुजरातचे मुख्यमंत्री असताना त्यांनी सरदार पटेल इंस्टीट्यूट सुरू केली होती. महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेनेही महाराष्ट्रात ब्लॉक लेव्हलवर प्रशिक्षण सुरू केलं होतं.

RSS च्या संकल्प संस्थेबाबत प्रत्येकाला माहिती आहे. प्रत्येक धर्म, जात आणि समुदायातील लोक नागरी सेवेत आपलं प्रतिनिधीत्व वाढवण्याचा प्रयत्न करत आहेत."

UPSC नागरी सेवा परीक्षेत मुस्लिमांच्या यशाचं प्रमाण मुळातच कमी राहिलं आहे. 2019 मध्ये 829 पैकी 42 मुस्लीम उमेदवार पास झाले. पण देशातील मुस्लिमांच्या 15 टक्के लोकसंख्येच्या तुलनेत पाच टक्केच विद्यार्थी ही परीक्षा पास झालेत.

2018 मध्ये 28, 2017 आणि 2016 मध्ये प्रत्येक 50 उमेदवारांनी यश मिळवलं.

त्यामुळे, देशातील UPSC परीक्षेत मुस्लिमांना खास सवलती देण्यात येतात, हा दावा बीबीसीच्या फॅक्ट चेकमध्ये खोटा ठरल्याचं आढळून आलं आहे.

हे वाचलंत का?

(बीबीसी मराठीचे सर्व अपडेट्स मिळवण्यासाठी तुम्ही आम्हाला फेसबुक, इन्स्टाग्राम, यूट्यूब, ट्विटर वर फॉलो करू शकता. रोज रात्री 8 वाजता फेसबुकवर बीबीसी मराठी न्यूज पानावर बीबीसी मराठी पॉडकास्ट नक्की पाहा )