पर्सनल लोनमध्ये कोणती जोखीम असते? पर्सनल लोनचा EMI चुकला तर काय होतं?

तुम्हाला पर्सनल लोनची गरज आहे का? आमच्याकडे सध्या ऑफर आहेत. तुम्हाला अमुक इतक्या व्याजदराने कर्ज मिळेल असे फोन तुम्हालाही नक्कीच आले असतील.

पूर्वी कर्ज घ्यायचं म्हणजे कागदपत्रं जमवून बँकांचे खेटे मारणं असंच समीकरण होतं. पण आता अनेक गोष्टी सुलभ झाल्या आहेत.

कदाचित त्यामुळेच अनेक बँका किंवा बिगर बँकिंग वित्तीय संस्था (NBFC) कमीत कमी वेळात पर्सनल लोनच्या ऑफर देत आहेत. ज्यांना गरज आहे, ते याला बळीही पडत आहेत.

खरंतर गृहकर्ज किंवा इतर कर्जांच्या तुलनेत पर्सनल लोनचा व्याजदर खूप जास्त असतो.

आज गृह कर्ज किंवा होम लोनचा व्याजदर हा 7.50 टक्क्यांपासून सुरू होतो, तर पर्सनल लोनचा व्याजदर हा 11 टक्क्यांपासून 30 टक्क्यांपर्यंत असू शकतो.

शिवाय पर्सनल लोन हे जास्त जोखमीचं असतं. अशा कर्जांच्या परतफेडीमध्ये अडचणी आल्यामुळे NPA (नॉन परफॉर्मिंग अ‍ॅसेट्स) वाढण्याच्या चिंतेने रिझर्व्ह बँकेने काही अटी कडक केल्या.

पण या सगळ्या पार्श्वभूमीवर पर्सनल लोन का घेतलं जातं? त्यातले धोके कोणते? आणि या कर्जाच्या सापळ्यात अडकू नये यासाठी काय काळजी घ्यावी? हे प्रश्न पडतात.

पर्सनल लोनचे फायदे-तोटे

पर्सनल लोन घेण्याचे काही फायदे-तोटे आहेत का? या कर्जाचे हप्ते (ईएमआय) भरता आले नाहीत, तर काय परिणाम होऊ शकतात? याबाबत बीबीसीने काही अर्थ तज्ज्ञांशी चर्चा केली.

अहमदाबादमधील आर्थिक सल्लागार मिथुन जठाल यांनी बीबीसी गुजरातीशी बोलताना म्हटलं की, माझ्या मते पर्सनल लोन घेऊच नये. कारण ही कर्जं सर्वाधिक जोखमीची असतात. याऐवजी आधी इतर पर्याय विचारात घ्यावेत. पर्सनल लोन हा शेवटचा पर्याय असावा.

तातडीने पैशाची गरज असल्यास काय करावं? हे सांगताना ते म्हणतात, "विमा पॉलिसी, म्युच्युअल फंड, शेअर्स, मालमत्ता किंवा सोन्याच्या बदल्यात कर्ज घेता येते. हे पाच पर्याय आधी तपासा, कारण काहीतरी गहाण ठेवून कर्ज घेतल्यास व्याजदर तुलनेत कमी असतो."

"याशिवाय आता गाड्यांवरही कर्ज मिळू शकते. या सर्व कर्जांमध्ये तुम्ही काहीतरी तारण ठेवता. मात्र पर्सनल लोन जोखमीचं असतं आणि बँका त्यावर खूप जास्त व्याज आकारतात."

जयपूरमधील सर्टिफाइड फायनान्शियल प्लॅनर विनोद फोगला म्हणतात की, "पर्सनल लोन वाईट नाहीत, पण हे कर्ज घेण्यात शहाणपणा वापरला नाही, तर मात्र तुम्ही कर्जाच्या सापळ्यात अडकू शकता."

ते सांगतात की, "क्रेडिट कार्डवरून कर्ज घेणे हा शेवटचा पर्याय असतो आणि पर्सनल लोन हा दुसरा सर्वांत वाईट पर्याय असतो."

विनोद फोगला यांनी म्हटलं की, "म्युच्युअल फंड्सवर कर्ज घेता येते, त्यावर कॅपिटल गेन्स लागत नाही. जर तारण ठेवून कर्ज घेतले, तर व्याजदर कमी राहतो.

पर्सनल लोनचा दर 11-12 टक्क्यांपासून 24 टक्क्यांपर्यंत असते आणि हे तुमच्या सिबिल स्कोअरवर अवलंबून असते. सिबिल स्कोअर जितका कमी, तितका जास्त व्याजदर."

पर्सनल लोन घ्यावंच लागलं तर किती घ्यावं?

कधीकधी एखाद्याला अशी गरज पडतेच की पर्सनल लोन घेणं अपरिहार्य बनतं. लग्न, वैद्यकीय आपत्कालीन सेवा, प्रवास किंवा शिक्षणासाठी दुसरा पर्याय राहात नाही, अशावेळी लोक पर्सनल लोनकडे नाईलाजाने का होईना पण वळतात.

समजा अशी वेळ आलीच तर काय करावं?

विनोद फोगला सांगतात की, "जर पर्सनल लोन घ्यावंच लागलं, तर त्याचा EMI (मासिक हप्ता) तुमच्या पगाराच्या 30 ते 40 टक्क्यांपेक्षा जास्त नसावा."

त्यांनी सांगितलं की, एक कर्ज फेडण्यासाठी दुसरे नवीन कर्ज घेऊ नये. त्याऐवजी जर तुमच्याकडे सोनं असेल, तर ते तारण ठेवून गोल्ड लोन घ्या. कारण ते सोडवण्याचा सतत दबाव राहतो.

विनोद फोगला म्हणतात, "पर्सनल लोन घेण्याऐवजी आधी आपला आपत्कालीन निधी वापरा. शक्य असेल तर तीन ते सहा महिन्यांचा खर्च भागवू शकेल एवढी रक्कम आपात्कालीन निधी (emergency fund) म्हणून तयार ठेवावी."

पर्सनल लोनचा EMI चुकला तर काय?

वैयक्तिक कर्जावर व्याजदर जास्त असल्याने काही वेळा लोकांचे EMI चुकतात, पण त्याचे गंभीर परिणाम होतात.

मिथुन जठाल म्हणतात, "जर तुम्ही पर्सनल लोनचा EMI भरला नाही तर तुमचा सिबिल स्कोअर खराब होतो. तुम्हाला व्याजासह जास्त रक्कम भरावी लागते आणि दंडही होतो."

त्यांच्या मते, "जेव्हा RBI व्याजदर वाढवते, तेव्हा अनेक मायक्रो फायनान्स कंपन्यांचे NPA वाढतात. याचा अर्थ जास्त व्याजदरावर कर्ज घेतलेल्या कर्जदारांना त्याची परतफेड करता येत नसते. अशा कर्जांवरचा व्याजदर हा 12 ते 18 टक्क्यांपर्यंत असतो."

"याशिवाय तुम्ही पर्सनल लोन घेत असाल तर याचा अर्थ तुमच्याकडे इतर कोणतीही गुंतवणूक, बचत नाही म्हणून तुम्ही हे कर्ज घेतले असा होतो. याचा नकारात्मक परिणाम सिबिल स्कोअरवर होतो," असंही ते सांगतात.

जर तुम्ही पर्सनल लोनचा EMI चुकवला, तर तुम्हाला विलंब शुल्क आणि दंडाच्या स्वरूपात व्याज देखील भरावे लागते. सहसा ही रक्कम थकीत EMI च्या तीन टक्क्यांपर्यंत असते.

याशिवाय एखादं जरी डिफॉल्ट पेमेंट झालं तर तुमचा सिबिल स्कोअर 50 ते 100 पॉइंट्सनी कमी होऊ शकतो.

जर तुम्ही EMI 30 दिवसांपेक्षा अधिक उशीरा भरला, तर तुमचं नुकसान अधिक होईल.

या सर्व गोष्टींमुळे भविष्यात तुमच्या कर्ज घेण्याच्या क्षमतेवर नकारात्मक परिणाम होतो.

Bajaj Finserv च्या मते, एकदा सिबिल स्कोअरवर परिणाम झाला की, तो सुधारण्यासाठी तीन वर्षांपर्यंत वेळ लागू शकतो.

चांगला सिबिल स्कोअर किती महत्त्वाचा?

कोणत्याही वित्तीय संस्थेकडून कर्ज घेताना तुमचा सिबिल स्कोअर किंवा क्रेडिट स्कोअर तपासला जातो.

जर तुम्ही कधीच कर्ज घेतले नसेल, तर क्रेडिट रेकॉर्ड तयार होत नाही. त्यामुळे कधी कधी छोटं कर्ज घेऊन त्याची परतफेड करणे किंवा क्रेडिट कार्ड वापरणं सुचवलं जातं.

सामान्यतः 800 ते 900 चा सिबिल स्कोअर खूप चांगला मानला जातो आणि अशा व्यक्तीस कमी व्याजदरात कुठलेही कर्ज मिळू शकते.

750 पेक्षा जास्त सिबिल स्कोअर असल्यास स्पर्धात्मक दरात कर्ज मिळते. 658 ते 750 दरम्यानचा स्कोअर कमकुवत मानला जातो. अशा वेळी कर्ज मिळण्याची शक्यता असते, पण व्याजदर जास्त असतो.

685 पेक्षा कमी स्कोअर असल्यास कर्ज नाकारले जाण्याची शक्यता जास्त असते आणि मिळाले तरी त्यावर व्याज खूपच जास्त असते.

विनोद फोगला म्हणतात, "जर तुमच्याकडे चार-पाच कर्जे असतील, तर सर्वांत कमी रकमेचं कर्ज आधी फेडा. त्यामुळे सिबिल स्कोअर सुधारतो."

"या शिवाय काही लोक 20 वर्षांसाठी घेतलेलं गृहकर्ज 3-4 वर्षांतच फेडतात. याचाही सिबिल स्कोअरवर परिणाम होतो, कारण बँकेला वाटते की, तुमच्याकडची रोख रक्कम नियमित नाहीये आणि तुम्ही कर्ज पटकन फेडत आहात."

बँका पर्सनल लोनसाठी आग्रह का करतात?

अनेक बँका प्री-अप्रूव्हड पर्सनल लोनचे सतत संदेश पाठवत असतात.

या विषयी मिथुन जठाल सांगतात, "भारतातील तरुणांमध्ये बचतीचा दर कमी आहे. विशेषतः तरुण पिढी महागडे मोबाईल्स, बाईक, सुट्ट्या यासाठी क्रेडिट कार्ड किंवा पर्सनल लोन घेते. हे सर्व खर्च ते EMI च्या माध्यमातून करतात."

जठाल यांच्या मते गाडीसाठीही कर्ज घेऊ नये. कारण ती मालमत्ता घट होणारी आहे. म्हणजेच जुन्या कारची किंमत ही कमीच होत जाते. होम लोन किंवा गृह कर्ज घ्यावं असं ते सांगतात.

ते म्हणतात, "भारतामध्ये काही कंपन्या आता आठवड्याला पगार देतात, त्यामुळे खर्च वाढतोय आणि क्रेडिट कार्ड वापरही. हा ट्रेंड पाहून बँका लोकांना झटपट पर्सनल लोन देऊन आकर्षित करत आहेत. ज्या ग्राहकांना चढा व्याज दर भरता येतो, त्यांच्याकडून बँकांना नफा मिळतो."

(लेखात व्यक्त केलेली अर्थतज्ज्ञांची मते ही त्यांची वैयक्तिक आहेत. बीबीसी गुंतवणुकीसंदर्भात कोणतीही शिफारस करत नाही. गुंतवणूकदारांनी कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी आपल्या आर्थिक सल्लागारांचा सल्ला घ्यावा.)

(बीबीसीसाठी कलेक्टिव्ह न्यूजरूमचे प्रकाशन.)